فصلنامه نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون

همانندی اندیشه‌های جلال آل احمد و صدر الادبای اصفهانی

قهرمان شیری؛ فاطمه هوشمندی یاور

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1398، ، صفحه 4-32

چکیده

  صدر الادبای اصفهانی یک نویسنده­ی شریعت­گرا (مشروعه خواه) در دوره­ی مشروطه است که نزدیک به نیم قرن پیش از جلال آل احمد، در تحلیل­های داستانی خود، استنباط­ها و استدلال­ها و راه­حل­هایی رامطرح ...  بیشتر صدر الادبای اصفهانی یک نویسنده­ی شریعت­گرا (مشروعه خواه) در دوره­ی مشروطه است که نزدیک به نیم قرن پیش از جلال آل احمد، در تحلیل­های داستانی خود، استنباط­ها و استدلال­ها و راه­حل­هایی رامطرح کرده است که شباهت شگفت­انگیزی به اندیشه­های آل احمد دارد. انتقادهای او از موضوعاتی چون: شیفتگی جامعه به پوشش و اخلاق و رفتار و سیاست و فرهنگ غربی، سکوت و انزوای بزرگان مذهب در برابر تحوّلات و تغییرات اجتماعی، ناتوانی مدرسه­ها و دانشگاه­های تقلیدی در تأثیرگذاری بر فنّ­آوری و صناعت­گری، مستعمره شدن حکومت در برابر استعمارگران فرنگی، شباهت کامل به استنباط­های آل احمد دارد. بهره­گیری او از نوشته­های روایتی ـ تحلیلی و تک صدا، و نثر ساده­ی گفتارگرا، سبک آل احمد را تداعی می­کند و راه­حل­های او برای رهایی از غرب­گرایی­ها نیز دقیقاً در همسویی با اندیشه­های آل احمد قرار دارد. او نیز راه و چاره را در بازگشت به سنّت­ها و معتقدات مذهبی می­داند، چون مذهب بیش از هر عنصر دیگری، جایگاه قدرتمندی در میان مردم دارد و می­تواند آنان را متّحد کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 601.69 K

بررسی تحلیلی پیوند هفت خان اسفندیار با شمنیسم، تشرف و جهان مردگان

علی فرزانه قصرالدشتی؛ محمود رضایی دشت ارژنه؛ فرخ حاجیانی

دوره 5، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 4-22

چکیده

  الیاده معتقد است یکی از بن‌مایه‌های اصلی حماسه‌ها، سفرهای آیینی پهلوانان است. از سوی دیگر ایران یکی از تأثیرگذارترین جوامع در آیین‌های شمنی به شمار می‌رود و نمودهای شمنی در حماسه‌های ایرانی بسیار ...  بیشتر الیاده معتقد است یکی از بن‌مایه‌های اصلی حماسه‌ها، سفرهای آیینی پهلوانان است. از سوی دیگر ایران یکی از تأثیرگذارترین جوامع در آیین‌های شمنی به شمار می‌رود و نمودهای شمنی در حماسه‌های ایرانی بسیار دیده می‌شود. هفت‌خان اسفندیار یکی از نمونه‌ّهای پیوند حماسه‌های ایرانی و آیین‌های شمنی است که بن‌مایه‌های سفرهای آیینی را در بردارد. در این داستان گرگ سار نشانه‌ای از شمن راهنمای نوآموز بوده و داستان‌های هفت‌خان نمود رازآموزی و تشرف، ورود پهلوان رازآموخته به انجمن‌ها و سفر او به جهان زیرین برای بازگرداندن روح خواهران است. در این مقاله کوشش می­شود با بررسی تطبیقی داستان‌های هفت‌خان با آیین‌های گذر شمنی، نمودهای آیین‌های تشرف در این داستان بررسی تا مشخص شود چرا هفت‌خان اسفندیار مقام تشرف اوست. همچنین در مقاله نشان داده خواهد شد که اسفندیار در خان سوم به تشرف رسیده و داستان‌های پس از آن نمود سفرِ فرد تشرف‌یافته به جهان مردگان برای بازگرداندن روح است؛ وظیفه‌ای در جوامع کهن به عهدة شمن‌ها بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 598 K

تأثیرپذیری اقبال لاهوری از مولوی در ترسیم چهرۀ انسان کامل

سیدعلی کرامتی مقدم

دوره 2، شماره 2 ، تیر 1398، ، صفحه 4-24

چکیده

  بین اشعار مولوی و اقبال لاهوری شباهت‎های فراوانی وجود دارد که این دو شاعر بزرگ را به هم نزدیک کرده‌است. سئوال اصلی پژوهش آن است که اقبال و مولوی چه هدفی را در شعر می‎جسته‎اند و چه عواملی سبب پیوند ...  بیشتر بین اشعار مولوی و اقبال لاهوری شباهت‎های فراوانی وجود دارد که این دو شاعر بزرگ را به هم نزدیک کرده‌است. سئوال اصلی پژوهش آن است که اقبال و مولوی چه هدفی را در شعر می‎جسته‎اند و چه عواملی سبب پیوند فکری و محتوایی آن دو شده است؟ دیگر آن که هر کدام از این دو چه تصویری از انسان کامل در اشعار خود ترسیم نموده‎اند؟ بررسی اشعار این دو شاعر و مقایسۀ آن‌ها بیانگر آن است که اقبال در ساختار و محتوای اشعار خود تحت تأثیر مولوی بوده به حدّی که در بسیاری از اشعارش از ملّای روم به صراحت یاد کرده است؛ تشابه فلسفۀ فکری و اعتقادی نیز سبب پیوند این دو شاعر شده است؛ اندیشۀ هر دو شاعر از آبشخور دین و عرفان اسلامی سرچشمه گرفته و آن‏ها را مقبول عام و خاص ساخته است. اقبال همانند مولوی در پی ایجاد تحوّل در فرد برای رسیدن به تکامل اجتماعی و بنیان نهادن یک جامعۀ آرمانی و متعالی بوده و برای ساختن چنین جامعه‎ای تصویری از یک انسان کامل در اشعار خود ترسیم نموده ‎است. در این پژوهش چگونگی ترسیم انسان کامل در شعر اقبال لاهوری و میزان تأثیرپذیری او از مولوی، بررسی و تبیین شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 632.24 K

بررسی رابطه ترامتنی غزل رهی معیری با سعدی

هوشنگ محمدی‌افشار؛ مبین صالحی نیا

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1398، ، صفحه 4-20

چکیده

  چکیده سخنوران برجستة ادب فارسی هرکدام در برخی از انواع ادبی دستی توانا داشته‌اند. به گونه‌ای که آن نوع ادبی را به شاخص و معیاری برای آثار ادبی دیگر تبدیل کرده‌اند و آثارشان به عنوان مادر متن مورد توّجه ...  بیشتر چکیده سخنوران برجستة ادب فارسی هرکدام در برخی از انواع ادبی دستی توانا داشته‌اند. به گونه‌ای که آن نوع ادبی را به شاخص و معیاری برای آثار ادبی دیگر تبدیل کرده‌اند و آثارشان به عنوان مادر متن مورد توّجه شاعران، نویسندگان و دیگر هنرمندان قرار گرفته است. از جملة این سخنوران بزرگ، از «سعدی شیرازی» – استاد مسلّم غزل فارسی – می‌توان نام برد. بسیاری از غزلسرایان در شیوة شاعری خود متأثر از سبک سخن سعدی هستند. یکی از غزلسرایان معاصر که در شیوة سخن‌پردازی و انتخاب واژگان، ترکیبات، مضمون، محتوا و نوع نگاه بیش‌تر از دیگران از سعدی متأثر است، «محمّدحسن رهی معیّری» (1347 – 1288) است. این مقاله سعی دارد کیفیّت تأثیرپذیری رهی معیّری از سعدی در غزل را بر مبنای نظریة «ترامتنیت ژرار ژنت» بررسی و تحلیل کند. این نظریه کلیة روابط یک متن با متون دیگر را بررسی و بیان می‌کند و کیفیّت تأثیر و تأثر «پیش‌متن» و «بیش‌متن» را مشخص و وجوه آن را متمایز می‌سازد. آنچه از نتایج این گفتار حاصل شده‌، عبارت است از: چگونگی برخورد رهی با غزل سعدی و استفاده از واژه‌ها و ترکیبات به شکل صریح و غیر صریح، پردازش مضمون و موضوع، نوع نگاه و برداشت رهی از شعر سعدی در موضوعات متفاوت و کیفیّت تقلید یا تغییر نگاه به مضامین شعری سعدی که به شیوة تحلیلی - توصیفی بر اساس روش کتابخانه‌ای تنظیم گردیده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 667.37 K

بررسی تطبیقی کارکرد رنگ‌ها در داستان‌های «ویس و رامین» و «ترستان و ایزوت»

علی محمد رضائی هفتادر

دوره 2، شماره 4 ، بهمن 1398، ، صفحه 4-24

چکیده

  پس‌ازآنکه در دهه­های اخیر، شماری از روان­شناسان به حضور برجستۀ رنگ­ها در زندگی نوع بشر توجّه کردند، استفادۀ هدفمند از این عنصر در ادبیات فزونی گرفت. البتّه، به دلیل حضور اثرگذار رنگ در زندگی روزمرۀ ...  بیشتر پس‌ازآنکه در دهه­های اخیر، شماری از روان­شناسان به حضور برجستۀ رنگ­ها در زندگی نوع بشر توجّه کردند، استفادۀ هدفمند از این عنصر در ادبیات فزونی گرفت. البتّه، به دلیل حضور اثرگذار رنگ در زندگی روزمرۀ آدمی، شاهد بازتاب آن در متون کلاسیک ادبی نیز، هستیم. در مقالۀ حاضر، کارکرد رنگ­ها در منظومۀ ویس ورامین گرگانی و داستان تریستان و ایزوت از ژوزف بدیه با رویکرد تطبیقی و روش توصیفی- تحلیلی مقایسه شده است. پربسامدترین رنگ در سرودۀ فخرالدین، سیاه و در اثر بدیه، سیاه و سرخ بوده است. کارکرد مشترکی که در همۀ رنگ­ها دیده می­شود، جنبۀ توصیفی است. همچنین، تشریح شرایط زیستی و روانی شخصیت‌ها، القاء عواطف درونی و عینیت‌بخشی به مفاهیم انتزاعی به کمک رنگ­ها صورت گرفته است. باوجود کارکردهای مشترک رنگ­ها در دو اثر، نقاط افتراق نیز، وجود دارد. در منظومۀ فخرالدین اسعد، رنگ سرخ نشان­دهندۀ سرزندگی و شادکامی و شرم و حیا است. در ترستان و ایزوت، تشریح مفهوم اراده و در ویس ورامین، بیان شادابی و سرزندگی شخصیت­ها از کارکردهای متفاوت رنگ سبز بوده است. در ویس ورامین، بیان وضعیت نامناسب جسمی و در ترستان و ایزوت، القای حقّ آرامش و اطمینان، به کمک متعلقات رنگ آبی تشریح شده است. درمجموع، رنگ­های به‌کاررفته در دو داستان، غیر نمادین، صریح و مستقیم و فاقد لایه­های متعدّد معنایی هستند که این موضوع بیانگر نگرش واقع­گرا و عینیّت­طلب دو ادیب است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1013.63 K

شاخصه‌های زبانی و اندیشگانی بانوگشسب‌نامه

محمدرضا صالحی مازندرانی؛ سمیه شرونی

دوره 3، شماره 1 ، فروردین 1399، ، صفحه 4-26

چکیده

  بانوگشسب‌نامه منظومه‌ای حماسی است که موضوع آن شرح زندگی و دلاوری‌های بانوگشسب، دختر رستم است و تنها حماسه ملی ایران است که پهلوان بانویی قهرمان حماسه است. در پژوهش‌های علمی، تعیین ارزش واقعی یک اثر، ...  بیشتر بانوگشسب‌نامه منظومه‌ای حماسی است که موضوع آن شرح زندگی و دلاوری‌های بانوگشسب، دختر رستم است و تنها حماسه ملی ایران است که پهلوان بانویی قهرمان حماسه است. در پژوهش‌های علمی، تعیین ارزش واقعی یک اثر، تا حدود زیادی منوط به مطالعات سبک‌شناسی است؛ بنابراین سبک منظومه‌های حماسی همواره مورد توجه پژوهشگران ادبیات فارسی بوده است و در پژوهش‌های بسیاری به حماسه و به‌ویژه‌ حماسه‌هایی که در دوره‌های بعد به تقلید از شاهنامه سروده شده‌اند، پرداخته‌اند. این پژوهش نیز که با بررسی دقیقِ مبتنی بر مطالعات سبک‌شناسانه صورت گرفته، بر آن است تا شاخصه‌های زبانی و اندیشگانی بانوگشسب‌نامه را به عنوان یکی از منظومه‌های حماسی ایران، نشان دهد. بررسی دقیق و جز به جز تمام ابیات این منظومه، که بر پایه‌ی قصه‌های راویان و آنچه که بر زبان میراث‌داران فرهنگ ایران زمین جاری بود، نشان داد که این اثر- که سراینده آن نامعلوم است- در میان منظومه‌های که به تقلید از حماسۀ استاد توس سروده شده، تا حدودی موفق بوده است. مضامین غنایی و عاشقانه، رجز خوانی، نفوذ اندیشه‌های دینی و مذهبی، دعا و مناجات، جاری شدن خطبۀ عقد توسط موبدان، مردسالاری و ذکر برخی از نکات اخلاقی از مهم‌ترین مضامین محتوایی و محور اندیشگانی این منظومه است. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.19 M

نقش اقناعی استعارۀ مفهومی در گفتمان اجتماعی- سیاسی صمد بهرنگی (مطالعه موردی قصۀ "پسرک لبوفروش")

دکتر ابوالفضل غنی زاده

دوره 3، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 4-20

چکیده

  استعاره؛ نگاشت قلمروهای متناظر (مبدأ و مقصد) در نظام مفهومی است. استعاره گر با استفاده از اعتبار اولیه، ثانویه و نهایی همچنین قدرت اقناعی، از طریق ارتقای اطمینان دانشی در نظام شناختی استعاره گیر، با استفاده ...  بیشتر استعاره؛ نگاشت قلمروهای متناظر (مبدأ و مقصد) در نظام مفهومی است. استعاره گر با استفاده از اعتبار اولیه، ثانویه و نهایی همچنین قدرت اقناعی، از طریق ارتقای اطمینان دانشی در نظام شناختی استعاره گیر، با استفاده از دامنۀ منبع و به‌کارگیری کانال ارتباطی مؤثر همچنین رعایت شاخص‌های بافتی و استعانت از راهبردهای کمکی بلاغت به توسعه و افزایش ضریب معنایی (مفهوم‌سازی و گفتمان) متن کمک می‌کند. در پژوهش حاضر نقش اقناعی صمد بهرنگی به‌عنوان استعاره گر در ایجاد گفتمان اجتماعی- سیاسی در قصۀ "پسرک لبوفروش" مورد بررسی قرار می‌گیرد در این راستا پس از طرح مقدمه و اشاره اجمالی به مفاهیم پژوهش و تبیین نقش اقناعی استعاره در تولید گفتمان اجتماعی- سیاسی قصه، نتیجه‌گیری می‌شود که دامنۀ منبع (حسی) استعاره‌های صمد بهرنگی در قصه "پسرک لبوفروش" گزارۀ ظلم و دامنه مقصد آن نابرابری اجتماعی و فاصله فاحش طبقاتی است که از نظام سیاسی سوسیال‌دموکرات نشات گرفته است. نویسنده با تولید این نگاشت‌ها در افکار عمومی به مطالبۀ توسعه عدالت اجتماعی از طریق تغییر نظام حاکم جامعه کمک می‌کند. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 527.5 K

بررسی درون‌مایه‌های آموزشی- مهارتی و تربیتی- اخلاقی داستان‌های منتخب کودک ایران و جهان

سجاد نجفی بهزادی؛ فاطمه صالحی بروجنی

دوره 4، شماره 1 ، فروردین 1400، ، صفحه 4-16

چکیده

  انتخاب نوع درون­مایه داستان­های کودک و نوجوان از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه از روزگار گذشته تا اکنون در داستان­های کودکان دیده می­شود، درون­مایه­های اخلاقی و تربیتی است. این نوع درون­مایه­ها ...  بیشتر انتخاب نوع درون­مایه داستان­های کودک و نوجوان از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه از روزگار گذشته تا اکنون در داستان­های کودکان دیده می­شود، درون­مایه­های اخلاقی و تربیتی است. این نوع درون­مایه­ها دارای پیام­های ارزشمندی هستند که کودک را در رشد و تعالی اخلاقی یاری می­دهد. کودک امروز علاوه بر مسایل اخلاقی و تربیتی، به آموزش مهارت­های زندگی نیز نیاز دارد. هدف این جستار بررسی و تحلیل درون­مایه­های تربیتی، اخلاقی و مهارتی داستان­های منتخب کودک ایران و جهان است. روش تحقیق به صورت تحلیل محتوا و شیوه گردآوری اطلاعات نیز اسنادی و کتابخانه­ای است. آثار بررسی شده از داستان­های منتخب کودکان و از انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان هستند. نتایج پژوهش نشان داد که با بررسی درون­مایه 45 داستان منتخب از 30 نویسنده کودک ایران و جهان، درون­مایه­های تربیتی و اخلاقی بیشترین کاربرد را داشته­اند. درون­مایه­های آموزشی- مهارتی کاربرد کمتری داشته­اند. استفاده از درون­مایه­های مهارتی نظیر خود باوری، غلبه بر ترس و تنهایی، خودشناسی و خوداگاهی در داستان­های کودک نیز ضروری به نظر می­رسد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 484.3 K

بررسی موسیقی شعر دیوان عمعق بخاری

موسی کرمی؛ عبدالعظیم زارهشی

دوره 4، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 4-32

چکیده

  راز ماندگاری سخن منظوم را باید درابعاد متعدد و با رویکردهای مختلف مورد واکاوی قرار داد. یکی از این ابعاد، بررسی «موسیقی شعر» با رویکرد زیبا شناختی است. از شاخه­های موسیقی شعر، موسیقی درونی و معنوی ...  بیشتر راز ماندگاری سخن منظوم را باید درابعاد متعدد و با رویکردهای مختلف مورد واکاوی قرار داد. یکی از این ابعاد، بررسی «موسیقی شعر» با رویکرد زیبا شناختی است. از شاخه­های موسیقی شعر، موسیقی درونی و معنوی آن است. موسیقی درونی آرایه­هایی همچون: «تکرار، تجنیس، ترصیع، موازنه، ازدواج، سَر بُنی، بُن سری و ...» و موسیقی‌معنوی شامل: «تضاد، تناسب، ایهام، تلمیح، اغراق، حس آمیزی و ...) است. این پژوهش با شیوۀ توصیفی و تحلیلی به دنبال مطالعۀ گونه­های متنوع موسیقی‌ درونی و معنوی اشعار عمعق بخاری به عنوان شاعری شاخص است. حاصل آنکه در بخش موسیقی درونی آرایة «تکرار» با میزان 52%  بیشترین بسامد و آرایة «تشابه الاطراف»(تسبیغ) با میزان 8/1% کمترین بسامد را دارد. همچنین در بخش موسیقی معنوی آرایه «مراعات النظیر»(همبستگی) با میزان آن 8/34% بیشترین بسامد را دارد و کمترین بسامد با میزان 14/0% از آن آرایة «سوال و جواب» است. بررسی بسامد انواع آرایه­های لفظی و معنوی در شعر عمعق بخاری، بی­تکلفی او را در شاعری خاطرنشان می­کند و نشان می­دهد او شاعری صنعت اندیش نیست و موسیقی شعر او در نتیجۀ شعر اوست نه برعکس.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 964.47 K

شیوه‌های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در شعر وصال شیرازی

سید امیر جهادی؛ حمیدرضا خوارزمی؛ علیرضا خداونددوست

دوره 4، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 4-24

چکیده

  میرزا محمّد شفیع شیرازی متخلّص به وصال در سدۀ سیزدهم هجری، شاعری مسلمان و شیعه­ای دلسوخته، از محبّان اهل بیت و از جملۀ شاعرانی است که در سرودن اشعار خود به آیات قرآن، روایات، احادیث و وقایع مذهبی نظر ...  بیشتر میرزا محمّد شفیع شیرازی متخلّص به وصال در سدۀ سیزدهم هجری، شاعری مسلمان و شیعه­ای دلسوخته، از محبّان اهل بیت و از جملۀ شاعرانی است که در سرودن اشعار خود به آیات قرآن، روایات، احادیث و وقایع مذهبی نظر داشته و به گونه‌ای استادانه با طبعی روان و زبانی گویا از دانسته‌های دینی خود در شعرش استفاده کرده است. در این پژوهش سعی شده که گونه‌‌های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در دیوان وصال شیرازی نشان داده شود. از جمله وجوه اهمیّت‌ این تحقیق این است که روش‌های بازتاب احادیث و آیات قرآن را در دیوان وصال از میان انبوه اشعار مدحی و توصیفی برجسته‌سازی و طبقه‌بندی شده و مواردی از قبیل، بررسی اعلام مذهبی «انبیاء، ائمة اطهار، اولیا»، بررسی تلمیحات مذهبی، همچنین نشان دادن بازتاب باورهای مذهبی در دیوان و کاربرد آیات قرآنی و احادیث را شامل می‌شود و به تحلیل بسامدی آن­ها می‌پردازد. بسامد تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در دیوان وصال به لحاظ قالب شعری، در درجۀ نخست، به قصاید و سپس به مثنوی‌های او اختصاص یافته است و در غزلیات وصال علیرغم تعداد بالا، در این قالب، تأثیرپذیری کمتری مشاهده می‌شود؛ همچنین وصال در تأثیرپذیرفتن از قرآن و احادیث که هرگاه فرصتی مناسب دیده از این امر بهره برده و با شیوه‌های مختلف این کار را انجام داده است؛ ازجمله اصرار ویژه‌ای به وام‌گیری از کلماتِ آیات قرآن، قرینه‌­سازی با آیات و احادیث، و معطوف کردن ذهن مخاطب به آیات. روش مد نظر در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای و مبتنی بر تحلیل و توصیف محتوای کمّی و کیفی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 736.83 K

بررسی تطبیقی یک شعر از علی باباچاهی و شمس لنگرودی بر اساس نظریه‌ی ریزوماتیک ژیل دلوز

بهزاد خواجات

دوره 4، شماره 4 ، دی 1400، ، صفحه 4-24

چکیده

  ژیل دلوز[1](1925-1995) از متفکران بنام معاصر است که نظریه­ی ریزوماتیک او(که در مقابل نظریه­ی درختی قرار ­می­گیرد) همواره از سوی اندیشمندان مورد توجه و واکاوی قرارگرفته است.دلوز و فلکس گاتاری[2] بمثابه­ی ...  بیشتر ژیل دلوز[1](1925-1995) از متفکران بنام معاصر است که نظریه­ی ریزوماتیک او(که در مقابل نظریه­ی درختی قرار ­می­گیرد) همواره از سوی اندیشمندان مورد توجه و واکاوی قرارگرفته است.دلوز و فلکس گاتاری[2] بمثابه­ی دو فیلسوف پساساختارگرا سال ها با یکدیگر همکاری کرده و به بسط این نظریه در سویه­های مختلف پرداخته­اند.البته دامنه­ی آرای دلوز وسیع است و به مباحث مختلفی مرتبط ­می­شود.طبق این نظریه (که به سامانه­های معرفتی و هنری مختلف قابل تعمیم است)انگاره­های معطوف به کلیت یکپارچه، تک ریشه­ای و تمرکزگرا مورد بازبینی قرار­گرفته و به جای آن بافتار غیرخطی،تجربه ورز و سیال و متکثر می­نشیند.از سوی دیگر در شعر پسامدرنیستی ایران که از اوایل دهه­ی هفتاد خورشیدی اعلام حضور می­کند، این رویکردها و چالش­ها چه از نظر تجارب شاعران و چه در مباحث نظری و بوطیقای شعر دوران، مشهود و مبسوط است و بدین ترتیب می­توان برای فهم بهتر هویت شعر پسامدرنیستی در مقابل شعر سنتی و حتی مدرن از این نظریه مدد گرفت. در این مقاله ضمن تشریح آرای دلوز درخصوص رویکرد ریزوماتیک در مقابل درختی، دو شعر از این دو نحله­ی فکری و ادبی در شعر امروز به طور تطبیقی بررسی و تلاش شده­است که مهم ترین تفاوت های این دو شیوه بر حسب ده عنوان طبقه­بندی و تشریح شود. علی باباچاهی، نماینده­ی شعر پسامدرنیستی و شمس لنگرودی نماینده­ی جریانی موسوم به "ساده­ نویسی"، به دلیل کثرت آثار،اشتهار و وزن ادبی انتخاب نگارنده برای توضیح این وضعیت بوده­اند.   

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 628.31 K

پژوهشی تازه در جلوه‌های تأثیرپذیری از آیات قرآنی در مقامات حمیدی

ریحانه صادقی؛ احمد خواجه ایم

دوره 3، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 4-20

چکیده

  در پژوهش حاضر تلاش گردیده تا با واکاوی متن مقامات حمیدی به بیان بازتاب مختلف آیات و مضامین قرآن کریم -که در هیچ مأخذی بدان اشاره نشده‌است- پرداخته‌شود. گردآوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی ...  بیشتر در پژوهش حاضر تلاش گردیده تا با واکاوی متن مقامات حمیدی به بیان بازتاب مختلف آیات و مضامین قرآن کریم -که در هیچ مأخذی بدان اشاره نشده‌است- پرداخته‌شود. گردآوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی و تحلیلی انجام شده‌است. نتایج حاصل از پژوهش، نشان می‌دهد که قاضی حمیدالدّین بلخی با اشراف بر آیات قرآن کریم به خوبی قادر بوده تا در به‌کارگیری مستقیم و نیز بهره‌گیری از مضامین و محتوای آیات، متنی استوار و بی‌بدیل پدید آورد. همچنین وی برای انتقال پیام خود به مخاطب با ترکیب چند آیه و نیز استفاده از اسلوب ساختاری قرآن کریم موجب تنوع محتوای بعضی از مقامه‌ها شده‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 642.91 K

آیینۀعشق در شاهنامۀ فردوسی و شاهنامۀ کردی

مصطفی رادمرد؛ میر جلال الدّین کزّازی

دوره 3، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 4-21

چکیده

  از آنجا که عشق یکی از موضوعات داستانی است، تجلی آن در داستان­های حماسی از دیدگاه انواع ادبی، آمیزه­ای از نوع حماسی و غنایی است. الماسخان کندوله­ای در سرایش شاهنامۀ کردی، متاثّر از فرهنگ بومی، پاره­ای ...  بیشتر از آنجا که عشق یکی از موضوعات داستانی است، تجلی آن در داستان­های حماسی از دیدگاه انواع ادبی، آمیزه­ای از نوع حماسی و غنایی است. الماسخان کندوله­ای در سرایش شاهنامۀ کردی، متاثّر از فرهنگ بومی، پاره­ای از مفاهیم غنایی از قبیل عشق، کیفیت، حالات و انگیزه­های آن را متناسب با روحیات شخصی و شرایط فرهنگی مردم منطقۀ خود سروده­است. در این جستار که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، چگونگی عشق، انگیزه، کیفیت و زبان بیان آن به صورت تطبیقی در پنج داستان مشترک شاهنامۀ فردوسی و شاهنامۀ کردی الماسخان کندوله­ای به ویژه سه داستان­(بیژن و منیژه، رستم و سهراب، سیاوش) با هدف مشخص کردن بسامد نمونه­های عاشقانه، انگیزۀ عشق، حالات عشق و دلدادگی و زبان بیان معاشقه­ها مورد بررسی قرارگرفته­است. از مهم­ترین یافته­های این پژوهش آن است که بسامد نمونه­های غنایی در شاهنامۀ کردی بیشتر و زبان بیان الماسخان کندوله­ای در بیان حالات و کیفیت عشق صریح­تر و بی­پرواتر از زبان فردوسی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 668.41 K

نمود جانوران در شعر فروغ فرخزاد

یوسف کرمی چمه

دوره 5، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 5-24

چکیده

  جانوران در ادب فارسی همواره نقش پر رنگی داشته‌اند و شاعران و نویسندگان در زمان‌های گوناگون و بر حسب مقتضیات روزگار به جانوران اشاره کرده‌اند. فروغ فرخزاد از جانوران همچون بسیاری پدیده‌های دیگر بهره ...  بیشتر جانوران در ادب فارسی همواره نقش پر رنگی داشته‌اند و شاعران و نویسندگان در زمان‌های گوناگون و بر حسب مقتضیات روزگار به جانوران اشاره کرده‌اند. فروغ فرخزاد از جانوران همچون بسیاری پدیده‌های دیگر بهره گرفته و مطالب خود را بیان کرده است. در اوایل که شخصیت شعری مستقل و خاص وی شکل نگرفته (دفاتر اسیر و دیوار)، تشبیه قدیمی و تکراری شخص (شاعر، عاشق) به مرغ را بسیار ذکر نموده و خود را مرغی اسیر و گرفتار در دام عشق دیده است. به‌تدریج و در اثر مطالعات و تجربه‌های بیشتر، شخصیت شعری فرخزاد شکل می‌گیرد و در دفترهای شعر بعدی، فروغی دیگر ظاهر می‌گردد؛ بدین معنی که اندیشۀ او دگردیسی یافته و مَن شخصی وی به مَن اجتماعی و انسانی مبدل شده است. بر همین اساس نگاه او به جانوران تغییر کرده است و جانوران دیگری نیز نظیر مار، کلاغ، موش و...در شعرش مجال بروز یافته‌اند. در نوشتار پیشِ‌رو با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به شیوۀ توصیفی - تحلیلی به نشانه‌های آشکار حضور جانوران در شعر فروغ فرخزاد پرداخته شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 514.49 K

بررسی و مقایسه‌ی رابطة متقابل جهان‌نگری و صنایع بدیعی در اشعار سهراب سپهری و محمدرضا شفیعی کدکنی ( با استفاده از نظریّة ساختارگرایی تکوینی لوسین گولدمن)

دکتر ساره تربیت؛ محمد عنایتی قادیکلایی

دوره 1، شماره 1 ، اسفند 1397، ، صفحه 7-29

چکیده

  با مطالعه و بررسی آثاری که پیرامون نقد ادبی نگاشته شده‌اند، می‌توان دو رویکرد عمده را از یکدیگر متمایز کرد: در رویکرد اوّل، اثر و متن ادبی، تنها انعکاس­دهنده­ی ذهنیّت مؤلّف خویش دانسته شده و متن، ...  بیشتر با مطالعه و بررسی آثاری که پیرامون نقد ادبی نگاشته شده‌اند، می‌توان دو رویکرد عمده را از یکدیگر متمایز کرد: در رویکرد اوّل، اثر و متن ادبی، تنها انعکاس­دهنده­ی ذهنیّت مؤلّف خویش دانسته شده و متن، تابعی از عوامل تعیین‌کننده­ی بیرونی است. رویکرد دوم امّا بر خلاف رویکرد اوّل، محوریّت را به متن و اثر ادبی می­دهد و ادبیات را تنها یک مسأله­ی زبانی می‌داند. با این وجود، برخی از صاحب نظران مانند آلبر کامو و لوسین گلدمن در ادبیات غربی و صائب تبریزی و دکتر شفیعی کدکنی در ادب فارسی، اعتقادی به جدایی لفظ (متن) و محتوا (درون­مایه) ندارند. این گروه برآنند که زبان و اندیشه دو روی یک سکه­اند و نمی­توان آن‌ها را جدای از هم انگاشت. در مقاله‌ی حاضر با استفاده از نظریّه­ی ساختارگرایی تکوینی لوسین‌گلدمن، متفکّر و جامعه‌شناس مجارستانی، رابطه­ی متقابل صنایع بدیعی (به عنوان یکی از عناصر لفظی متن) در شعر سهراب سپهری و محمدرضا شفیعی کدکنی با جهان­نگری (درون­مایه‌های فکری) آن‌ها مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. شیوه‌ی پژوهش، تحلیل محتوا بر اساس مطالعات کتابخانه ای و هدف اصلی مقاله نشان دادن میزان تأثیر متقابل زبان و معنا در شعر این دو شاعر معاصر است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 571.4 K

اسرار عرفانی و رموز بیانی در مطلعیه مثنوی مولوی

فاضل عباس زاده؛ مهرداد آقائی

دوره 4، شماره 1 ، فروردین 1400، ، صفحه 16-36

چکیده

  مولانا در طلیعه مثنوی با نوای دلکش و ناله­های خالصانه نی، عطش عرفانی جدایی روح معنوی را از اصل خود با زبان سوزناک نی شرحه شرحه بیان می­کند. این ­نامه عصاره­ای از شش دفتر مثنوی معنوی و نیز براعت استهلالی ...  بیشتر مولانا در طلیعه مثنوی با نوای دلکش و ناله­های خالصانه نی، عطش عرفانی جدایی روح معنوی را از اصل خود با زبان سوزناک نی شرحه شرحه بیان می­کند. این ­نامه عصاره­ای از شش دفتر مثنوی معنوی و نیز براعت استهلالی بر تمامی اشعار این گنجینة ادبی و عرفانی است که از همان آغاز تصویری از فراق و هجران ترسیم می­کند. نکته­ای که قابل تأمل است مفهوم واژ­ه­های «حکایت» و «شکایت» در بیت آغازین مثنوی است که شارحان متعددی اقدام به شرح آن نموده­ و هر کدام تفسیری خاص از آن داشته­اند. این مقاله بر آن است با روش توصیفی- تحلیلی برخی از معانی مطرح شده توسط تعدادی از شارحان را مورد ارزیابی و نقد قرار داده و در اثبات معانی و مفهوم ادعایی، موضوع را در دو محور بافت عمودی نی­نامه و بافت تناسبی و تناقضی واژه با منازل، وادی­ها و مقامات عرفانی، مورد بحث و تحلیل قرار دهد. نتایج پژوهش حاکی از این است که مباحث عرفانی در هر اثر ادبی، از جمله مثنوی معنوی، آن­چنان گسترده و پرمحتواست که هرکسی به قدر و توان دانش خود می­تواند آن را درک کند. مفهوم «شکایت» در نی نامه شکایت اعتراض آمیز نیست که برخی از شارحان آن را بیان کرده­اند، بلکه «نفیر» جدایی، «شرح درد اشتیاق» و «ناله» و مناجات عاشقانه­ای است که مولوی در محور عمودی شعر آن را رمزگشایی کرده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 678.71 K

جستاری در ارتباط بینامتنی قصیدۀ ایوان مدائن خاقانی با سینیۀ بُحتری

حامد صافی

دوره 3، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 21-40

چکیده

  یولیا کریستوا اصطلاح بینامتنیت را نخستین بار در سال 1966 مطرح کرد، امّا از نظر او و رولان بارت که بنیان‌گذاران اصلی این نظریه بودند، بینامتنیت به عنوان دیدگاهی روشمند برای بررسی و ردیابی تأثیر یک متن در ...  بیشتر یولیا کریستوا اصطلاح بینامتنیت را نخستین بار در سال 1966 مطرح کرد، امّا از نظر او و رولان بارت که بنیان‌گذاران اصلی این نظریه بودند، بینامتنیت به عنوان دیدگاهی روشمند برای بررسی و ردیابی تأثیر یک متن در متن دیگر نبود. می‌توان گفت که اساساً در دیدگاه نظریه‌پردازان نسل اوّل بینامتنیّت، نقد منابع و صحبت از حضور یا تأثیر یک متن در متن دیگر جایگاهی ندارد.  نسل دوم نظریه‌پردازان بینامتنیت مانند لوران ژنی، ژنت و ریفاتر تلاش کردند تا بینامتنیت را کاربردی‌تر کنند. آنها به دنبال جستجو و کشف تأثیر متون بر یکدیگر بودند. از این منظر، بینامتنیّت نسل دوم را می‌توان به نوعی با ادبیات تطبیقی از این منظر که در تلاش بررسی تأثیر متون بر یکدیگر است؛ بدون توجّه به اینکه این متون به یک یا چند فرهنگ متعلّق باشند، برابر دانست.  در پژوهش حاضر دو قصیدۀ سینیۀ بحتری و ایوان مدائن خاقانی که دربارۀ یک موضوع (طاق کسری) سروده شده‌است از جهت بررسی تأثیر قصیدۀ بحتری بر سرودۀ خاقانی واکاوی شد. با بررسی سخن این دو شاعر پیرامون ایوان کسری در دو سطح فنون ادبی و مضمون ابیات و ترسیم نمودار آرایه‌های به کار رفته، سطح پرداختن به وصف در دو قصیده سنجیده شد.  بر این اساس بر خلاف نظر پژوهشگران، قصیدۀ ایوان مدائن خاقانی فاقد ارتباط بینامتنی با سینیۀ بحتری است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 627.93 K

«بررسی سبک‌شناختی اشعار مهدی اخوان ثالث»

مهین زنده دل؛ سید محمود رضا غیبی

دوره 3، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 21-47

چکیده

  یکی از راه‌های تشخیص سبک و تمایز آن‌ها، بررسی ویژگی‌های زبانی و معنایی و ادبی و فکری ِ یک اثر است. اخوان ثالث یکی از تابناک‌ترین چهره‌های شعر معاصر، با توشه‌ای پربار از ادبیات کلاسیک به شعر نیمایی ...  بیشتر یکی از راه‌های تشخیص سبک و تمایز آن‌ها، بررسی ویژگی‌های زبانی و معنایی و ادبی و فکری ِ یک اثر است. اخوان ثالث یکی از تابناک‌ترین چهره‌های شعر معاصر، با توشه‌ای پربار از ادبیات کلاسیک به شعر نیمایی روی آورد و به متعصّبان کهنه‌پرست ثابت نمود که پرداختن به‌صورت و قالبی نو و بدیع، از عجز شاعر در سرودن شعر به سیاق شاعران قدیم ناشی نمی‌شود. در این پژوهش، به بررسی دستاوردهای بی‌بدیل و گنجینۀ ارزشمند این شاعر خراسانی پرداخته ‌شد و  پس از بررسی «مجموعه اشعار مهدی اخوان ثالث» در سطوح مختلف زبانی، فکری و ادبی، بارزترین ویژگی‌های سبکی اشعارش با ذکر نمونه‌های موجود، موردبررسی و طبقه‌بندی سبک شناسانه قرار گرفت. باستان‌گرایی و استفاده از واژگان اصیل فارسی، ترکیب‌سازی‌های بدیع و نو، استفاده از زبان نمادین، تأثیرپذیری از سبک خراسانی، استفاده مناسب و دقیق از صنایع بدیعی و لحن حماسی از مهم‌ترین ویژگی‌های سبک شعری این شاعر سترگ معاصر بودند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 825.07 K

بررسی سبک‌شناسی و جامعه‌شناختی«چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» با تأکید بر رویکرد لوسین گلدمن

ندا یانس؛ کامران پاشایی فخری؛ پروانه عادلزاده

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1398، ، صفحه 22-39

چکیده

  جامعه‌شناسی ادبیات شاخه‌ای از جامعه‌شناسی است که به رغم سنت دیرینة ادبی و آثار ادبی فراوان در تاریخ ایران، چندان که باید و شاید در میان خانواده علوم اجتماعی گسترش نیافته است. این عدم گسترش، هم در حوزه ...  بیشتر جامعه‌شناسی ادبیات شاخه‌ای از جامعه‌شناسی است که به رغم سنت دیرینة ادبی و آثار ادبی فراوان در تاریخ ایران، چندان که باید و شاید در میان خانواده علوم اجتماعی گسترش نیافته است. این عدم گسترش، هم در حوزه نظری (توریک) به چشم می خورد، هم در حوزه تحقیقات تجربی. در حوزه نظری با حدود و ثغور رشته جامعه‌شناسی گونه-های ادبی و رویکردهای نظری جامعه‌شناختی به آثار ادبی چندان روشن نیست.در عرصه پژوهش تجربی نیز تحقیقات، عمدتاً تنها به گونه (ژانر) ادبی داستان بلند (و با اندک تسامحی رمان) محدود شده و دیگر گونه‌های ادبی عموماً مورد غفلت قرار گرفته‌اند. مدعای اصلی مقاله حاضر این است که صرف نظر از رویکرد نظری ما در سبک‌شناسی و جامعه-شناسی ادبیات، هر گونه‌‌ی ادبی ویژگی‌هایی دارد که باید هنگام تحلیل مورد توجّه سبک‌شناسان و جامعه‌شناسان قرار گیرد.در این مقاله، به بررسی اجتماعی ـ سیاسی و سبکیآثار زویا پیرزاد، نویسنده معاصر ارمنی تبار، با توجّه به روش ساختگرایی گلدمن می‌پردازیم. در این شیوه، محتوای اثر ادبی و رابطه آن با جامعه‌ای بررسی می‌شود که اثر در آن خلق شده است و به جای توصیف محتوای اثر ادبی، به بررسی محتوا و رابطه آن با جهان‌نگری در یک دوران خاص پرداخته شده است‌. لذا در این رمان به اختصار به روحیات و شرایط زندگی مردم وتبیین پدیده‌ها، رفتارها، ساخت‌ها و فرازونشیب‌های اجتماعی ـ سیاسی زندگی شخصیّت‌های رمان اشاره شده است

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 635.32 K

تحلیل جایگاه دیو در مرزبان نامه از منظر آموزه های دین زرتشت و اسلام و باورهای عامیانه

خدابخش اسداللهی؛ علیرضا کاظمی ها

دوره 5، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 22-41

چکیده

  در بین متون کهن ادبیات فارسی، شواهدی از رسوخ و نفوذ اساطیر کهن ملل می توان یافت که حاکی از تأثر نویسنده یا شاعر اثر از آن اساطیر است. آنگاه که اقوال نویسنده در متن از دیدگاه اسطوره شناختی مورد بررسی قرار ...  بیشتر در بین متون کهن ادبیات فارسی، شواهدی از رسوخ و نفوذ اساطیر کهن ملل می توان یافت که حاکی از تأثر نویسنده یا شاعر اثر از آن اساطیر است. آنگاه که اقوال نویسنده در متن از دیدگاه اسطوره شناختی مورد بررسی قرار می گیرد؛ کم کم این تأثیرپذیری ها خود را نشان می دهند زیرا فردی که از نظرگاه علم الأساطیر به مطالعة متون – کلاسیک و معاصر- بپردازد، در صورت وجود تأثر صاحب اثر از یک کهن الگو یا عنصر اسطوره ای، متوجه این عامل در اثر خواهد شد. در داستان دیو گاوپای و دانای دینی – که در باب چهارم مرزبان نامه ثبت شده- نیز همین عناصر دیده می شود. وجود شخصیتی منفی به نام دیو- که خود از زمان تغییرات دین زرتشتی در بین ایرانیان، جایگاه والایش را از دست داده و بر اساس آموزه های زرتشت، دارای جایگاه پست و منفور شده، از یک سو و گاو پای بودن آن از سوی دیگر، نیز خبر دادن متن مرزبان نامه از استیلایی که دیوان ابتدا بر محیط داشته اند و همچنین، گرد آمدن تمامی آنان به فرمان دیوگاوپای، همگی عناصری هستند که از دیدگاه علم الأساطیر و خوانش متون کهن و اعتقادات دین اسلام و زرتشت و نیز باورهای عامیانه ، قابل ردیابی می باشد. لذا در این پژوهش بر آن بوده ایم تا تاثیر اساطیر و معتقدات ایرانیان زرتشتی و مسلمان دراین متن را تببین کنیم . 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 609.45 K

تردید در اصالت غزلی از خاقانی شروانی

اکبر حیدریان

دوره 3، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 22-34

چکیده

  انتساب شعری به دو یا چند شاعر در تاریخ ادبیّات سابقه دارد. از دیرباز ادبای ما برای تعین صحّت انتساب اینگونه اشعار به یک شاعر شیوه‌هایی اتخاذ کرده‌اند که بر معیارهای شخصی و  ذوقی استوار بوده است. امروزه ...  بیشتر انتساب شعری به دو یا چند شاعر در تاریخ ادبیّات سابقه دارد. از دیرباز ادبای ما برای تعین صحّت انتساب اینگونه اشعار به یک شاعر شیوه‌هایی اتخاذ کرده‌اند که بر معیارهای شخصی و  ذوقی استوار بوده است. امروزه با گسترش دانش‌های سبک‌شناسی و زبان‌شناسی، ابزارهای تازه‌ای در اختیار آمده است که با استفاده از آن ابزارها می‌توان متون گذشته را ارزیابی کرد و گویندۀ واقعی شعری را به‌طور مشخص بازشناخت. از جملۀ غزلیّاتی که به دو گوینده نسبت داده شده است، غزلی است که در دیوان خاقانی شروانی و دیوان میرزا جلال‌الدّین اسیر شهرستانی آمده است. مقالۀ حاضر با معرفی عواملی که چنین التباسی را پیش آورده‌اند، غزل را از منظر نسخه‌شناسی و سبک‌شناسی بررسی کرده  و صحّت انتساب آن را به میرزا جلال‌الدّین اسیر نشان داده است. در پایان نیز با توجّه به ساخت تلمیحی، برای یکی از ابیات غزل، تصحیح و صورت جدیدی ارائه شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 647.78 K

بررسی هرمنوتیک چکامه‌ی ایوان مداین بحتری

ابوالفضل غنی زاده

دوره 2، شماره 2 ، تیر 1398، ، صفحه 25-35

چکیده

  یک ژانر هنری، در وجود خود پیامی، به‌صورت نوشته و نانوشته، ارائه می‌دهد. معماری ظاهری کلام، پیامی سطحی، بر اساس ذائقه‌ی اخلاقی و ذهنی مخاطب به وجود می‌آورد و معنا کاوی سلول‌های پنهان اثر (نانوشته‌ها) ...  بیشتر یک ژانر هنری، در وجود خود پیامی، به‌صورت نوشته و نانوشته، ارائه می‌دهد. معماری ظاهری کلام، پیامی سطحی، بر اساس ذائقه‌ی اخلاقی و ذهنی مخاطب به وجود می‌آورد و معنا کاوی سلول‌های پنهان اثر (نانوشته‌ها) است که در درک بهتر زیبایی و هندسه اثربخشی آفریده هنری، یاری گر خواهد بود. در این راستا، هرمنوتیک بر اساس شاکله‌ی مؤلف متن و مخاطب با دخالت فضای تاریخی، به بررسی یک نوشته‌ی ادبی می‌پردازد و گونه‌های زیبایی‌شناختی متن را مشخص می‌سازد. این مقاله برای تبیین افق زیبایی‌های چکامه‌ی ایوان مداین بحتری از هرمنوتیک کمک می‌گیرد و گونه‌های تفسیری آن را مشخص می‌سازد. با توجه به اینکه، مقوله‌ی هرمنوتیک بحثی نوین در حوزه زبانشناسی و ادب فارسی است، پژوهش در آن و ورود هرمنوتیک به قصیده‌ی فوق‌الذکر مسبوق به سابقه نیست. بررسی اجمالی ذیل، شاید بتواند در ترسیم افق اندیشه‌ی پژوهندگان، نقشی اندک ایفاء بکند. مسلماً، راهنمایی افاضل ادب بیش از این راه‌ساز خواهد بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 486.63 K

بن‌مایه‌های فکری اثرگذار در شعر حکیم سنایی غزنوی

حسنا محمدزاده

دوره 4، شماره 4 ، دی 1400، ، صفحه 25-45

چکیده

  سنایی غزنوی، عارف حکیم و شاعری است که ابتکار شعر عارفانه و حکیمانه فارسی را در اختیار دارد و حال و هوایی تازه را در ادبیات فارسی ایجاد کرده‌است و به نوعی دوران ساز است. کسی که توانسته به خوبی قالب‌های ...  بیشتر سنایی غزنوی، عارف حکیم و شاعری است که ابتکار شعر عارفانه و حکیمانه فارسی را در اختیار دارد و حال و هوایی تازه را در ادبیات فارسی ایجاد کرده‌است و به نوعی دوران ساز است. کسی که توانسته به خوبی قالب‌های شعر فارسی، بالاخص مثنوی و قصیده را در خدمت معانی عرفانی و شعر تعلیمی قرار دهد. اغراق نیست اگر بگوییم شعر عرفانی ایران با جایگاه و مرتبه‌ای که دارد، مدیون نبوغ سنایی است. او شاعری برخوردار از روحی زلال و شفاف است، که نه از رهگذر دینداری جماعت، بلکه از رهگذر دین خود و با برداشت خاص خود با خدا، انسان و اجتماع، روبه‌رو می‌شود. در حالی که شاعران هم‌دورة وی، معمولا در دربارها به مدح و ستایش شاهان و اربابان زور و زر مشغول و ملازمان همیشگی درگاه سلاطین بوده‌اند و زندگی‌شان از راه دریافت صله تأمین می‌شده‌است؛ سنایی، با اندیشه‌های منحصرش، اوضاع نابسامان روزگار خویش را مورد نقد قرار داده‌است. این پژوهش به بررسی و طبقه‌بندی بن‌مایه‌های فکری اثرگذار در شعر و جهان‌بینی سنایی پرداخته‌است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 527.64 K

تأملی در محتوای شعر دفاع مقدس

یوسف کرمی چمه

دوره 2، شماره 4 ، بهمن 1398، ، صفحه 25-44

چکیده

  «محتوا یا مفهوم» یکی از دو بال آثار ادبی است که اهمیت آن کمتر از «فرم یا قالب» نیست و بررسی آن، یکی از راه­های شناخت شعر یک شاعر یا دوره است. در این پژوهش با نگرشی کلی و همه‌جانبه، محتوای شعر ...  بیشتر «محتوا یا مفهوم» یکی از دو بال آثار ادبی است که اهمیت آن کمتر از «فرم یا قالب» نیست و بررسی آن، یکی از راه­های شناخت شعر یک شاعر یا دوره است. در این پژوهش با نگرشی کلی و همه‌جانبه، محتوای شعر دفاع مقدس (مورد مطالعه: دفترهای ریشه در ابر، از نخلستان تا خیابان، هم‌صدا با حلق اسماعیل و تولد در میدان) بررسی شده است. آنچه در ابتدا باعث شد گونه‌ای شعر به نام «شعر دفاع مقدس» شناخته شود، مفهوم و محتوای شعری همسان بود؛ بنابراین نویسنده با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش تحلیل محتوا تلاش کرده است تا به پرسش اصلی پژوهش پاسخ دهد که اشتراکات و رگ و ریشه‌های همانند در محتوای اشعار دفاع مقدس کدام است؟ آنچه از مطالعه و بررسی چهار دفتر مهم شعری این حوزه به دست آمد، این است که مهم‌ترین مضامین و مفاهیم مطرح‌شده در شعر دفاع مقدس، شهید و شهادت، واقعۀ کربلا و فرهنگ عاشورا، امید به آینده و انتظار موعود، وطن‌دوستی، رجزخوانی و حماسه، اعتراض به افول ارزش‌ها و... است. شاعران در طرح این مضامین از آموزه‌های ایرانی - اسلامی بهره گرفته‌اند و درواقع بخش عظیمی از محتوای شعر دفاع مقدس، آیینی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.41 M

معرفی و بررسی نسخۀ خطی دیوان درکی قمی با تکیه بر قالب‌های شعری

محمد رضا معصومی

دوره 4، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 26-52

چکیده

  یکی از شاعران سبک هندی و از مسافران کاروان هند در قرن یازدهم هجری، «ملامحمد امین درکی قمی» است. تذکره­نویسان وی را شاعری کثیرالشعر معرفی کرده و اشعارش را بین بیست تا سی هزار بیت تخمین زده­اند. ...  بیشتر یکی از شاعران سبک هندی و از مسافران کاروان هند در قرن یازدهم هجری، «ملامحمد امین درکی قمی» است. تذکره­نویسان وی را شاعری کثیرالشعر معرفی کرده و اشعارش را بین بیست تا سی هزار بیت تخمین زده­اند. نسخه­ای خطی از دیوان این شاعر به شمارۀ 5146 در کتابخانه­ی ملی ملک نگهداری می­شود. این پژوهش که به شیوه­ی توصیفی- تحلیلی و پس از تصحیح دیوان شاعر انجام شده است به معرفی و بررسی نسخه­ی مذکور اختصاص دارد. نتایج پژوهش نشان می­دهد که این نسخه از دیوان درکی قمی، حدود 6300  بیت از اشعار شاعر مشتمل بر قصیده، قطعه، غزل، مثنوی، ترجیع­بند و ترکیب­بند را در بر دارد. درکی، مدح بزرگان و مناقب دینی را در قالب قصیده، ماده­تاریخ­ها را در قالب قطعه­، مضامین عاشقانه را در قالب غزل و ساقی­نامه­ی خود را در قالب ترجیع­بند سروده است. وی شاعری نازک­خیال و مضمون­آفرین با زبانی روان و معتدل است. تکرار قافیه و التزام در آوردن ردیف، از ویژگی­های بارز اشعار ملا درکی قمی است. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 711.92 K