بررسی رویکردهای سنّتی سبک شناسی در خمسۀ نظامی‌گنجه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.

چکیده

سبک و سبک­شناسی، از مباحث داراز دامن و گستردۀ حوزۀ ادبیات و نقد ادبی است که با تاریخ ادبیات و زبان­شناسی، پیونددارد. از این­رو بررسی سبک­شناسانۀ متون نظم و نثر ادبی و دیدگاه­های شاعران و نویسندگان، از اهمیّت خاصی برخوردار و مورد توجّه پژوهشگران اعصار گذشته و روزگار معاصر بوده­است. مشخصه­های رویکردهای سبک‌شناسی سنّتی (سبک شناسی شمّی، عاطفی، بیانی و تفسیری) که در آن ذوق، احساس و دریافت شهودی و شمّ شخصی دخالت دارد، در آثار نظامی­گنجه­ای به وضوح دیده­می­شود. در این مقاله برآنیم تا با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش تحلیلی– توصیفی، پس از تعریف اصطلاحات، شواهدی از آثار او بیاوریم و دیدگاه‌ها و نگاه تازه­اش را دربارۀ شعر و شاعری و همچنین برجستگی‌ها و مشخصه‌های سبکی آثارش را بررسی کنیم و با رویکردهای سبک‌شناسی سنّتی تطبیق دهیم. یافته‌ها نشان­می‌دهد که نظامی­گنجه­ای شعر را از مقوله الهام می‌دانسته­است و در اشعارش از هاتف، سروش، جن و خضر سخن می‌گوید که شعر را به او تعلیم می­داده­اند. این شاعر برجسته و سبک‌ساز با ساخت ترکیبات خاص و تازه، ابداع معانی جدید، تصویر جزئیات، انتخاب الفاظ و چینش مناسب در محور همنشینی و جانشینی و استفاده از آرایه­های ادبی دست به ابتکاراتی زده­­است و سبک نو و طرز جدید خود را بنیان نهاده­است و در طول دوران، پیروان و مقلّدان بسیاری نیز یافته­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study of Traditional Stylistic Approaches in Khamseh Nezami

نویسندگان [English]

  • Mohammad Karimi 1
  • Sharareh Elhami 2
1 PhD Student in Persian Language and Literature, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

Style and stylistics is one of the vast subjects in the field of literature and literary criticism that is related to the history of literature and linguistics. Therefore, the stylistic study of literary texts and prose and the views of poets and writers has been of special importance and has been considered by scholars of past and present times. The characteristics of traditional stylistic approaches (intuitive, emotional, expressive, and interpretive stylistics) in which personal taste, intuition, and perception are involved, are clearly seen in Nezami Ganjehi's work. In this article, after defining the terms, we intend to use library resources and analytical-descriptive method to bring evidence of his works and to examine his new views and perspectives on poetry, as well as the salient characteristics and stylistic features of his works. Then we compare it with traditional stylistic approaches. The findings show that Nezami considered poetry as inspiration and in his poems he speaks of Hatef, Soroush, Jan and Khezr who taught him poetry. This eminent and stylistic poet has fostered innovations by creating special and new word combinations, inventing new meanings, portraying the details, selecting proper word arrangement in terms of accompaniment and substitution, and using literary devices, has established his new style. And he has found many followers and imitators over time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Stylistics
  • Traditional Approach
  • Khamseh Nezami
  • New Style
بهار، محمد تقی (1370) سبک شناسی. ج1، تهران: امیر کبیر.
پورنامداریان، تقی (1388) «سبک شاعران آذری و نظامی»، مجموعه مقالات همایش سبک آذربایجانی. بهار 1388، شماره 35: 174-151.
ثروت، منصور (1372) «مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی بزرگداشت نهمین سدة تولد حکیم نظامی گنجوی». جلد 2. تبریز: انتشارات دانشگاه.
جورارد، سیدنی، ام (1387) شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی انسان‌گرا. ترجمة فرهاد منصف، اصفهان: جهاد دانشگاهی.
حمیدیان، سعید (1388) آرمانشهر زیبایی. تهران: علم و دانش.
دریاگشت، محمدرسول (1371) صائب و سبک هندی. تهران: قطره.
زرقانی، سیدمهدی. (1391). بوطیقای کلاسیک. تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین.(1372) پیر گنجه در جستجوی ناکجا‌آباد. تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1371) سیری در شعر فارسی. تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1373) با کاروان حلّه. تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1383) آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.
سلدن، رامان و ویدوسون، پیتر (377). راهنمای نظریة ادبی معاصر. ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
سمرقندی، دولتشاه (1382)تذکرة الشعرا، تصحیح ادوار براون. تهران: اساطیر.
شفیعی کدکنی، محمدرض. (1368) موسیقی شعر. تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387) شاعر آینه‌ها. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس (1368) نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس (1370) «نه هرکس سزای سخن گفتن است». شماره 78 ، کیهان فرهنگی، آذر 70، سال هشتم، شمارة 6 :  33 _28.
شمیسا، سیروس (1374) سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس (1384) کلیات سبک‌شناسی. تهران: فردوس.
صفا، ذبیح الله (1371) تاریخ ادبیات ایران. ج2، تهران: فردوس.
صفوی،  کوروش (1383) از زبان شناسی به ادبیات. جلد اول نظم، تهران: سوره مهر.
غلامرضایی، محمد (1387) سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو. تهران: جامی.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1389) بلاغت تصویر. تهران: سخن.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1391) سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها)، تهران: سخن.
محجوب، محمد جعفر (1345) سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: دانشسرای عالی.
نظامی گنجه­ای (1313) لیلی و مجنون. تصحیح وحید دستگردی. تهران: یادگار و ارمغان.
نظامی گنجه­ای (1380) شرف­نامه. تصحیح برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی گنجه­ای (1381) اقبالنامه. تصحیح برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی گنجه­ای (1387) هفت پیکر. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.
نظامی گنجه­ای (1389) مخزن الاسرار. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.
نظامی گنجه ­ای (1392) خسرو وشیرین. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: امیرکبیر.
ولک، رند (1379) تاریخ نقد جدید. بخش دوم؛ ترجمة سعید ارباب شیروانی. تهران: نیلوفر.
یوسفی، حسینعلی (1376) کعبة جان. مشهد: آستان قدس رضوی.
یوسفی، غلامحسین (1386) چشمة روشن. تهران: علمی.