بررسی سی غزلِ بیدل دهلوی از منظر علم معانی( اطناب)

خاکیان, نصرت اله

بررسی سی غزلِ بیدل دهلوی از منظر علم معانی( اطناب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

نصرت اله خاکیان

دانش آموخته ی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

علم معانی چگونگی تناسب سخن، با مقتضای حال و مقام گوینده، مخاطب، مکان، موضوع و نوع ادبی را بررسی و ارزیابی می‌کند. این دانش، از معانی ثانویۀ جمله ها بحث و یک زبان را به همان زبان ترجمه می کند؛ یعنی معنی ضمنی جمله ها را توضیح می دهد و باید به مقتضای حال و مقام باشد. بیدل دهلوی غزل سرای مشهور سبک هندی است. یکی از جلوه های دانش معانی در غزل های بیدل اطناب است که تا کنون چنان که باید به آن پرداخته نشده است؛ به همین منظور، پژوهش حاضر می کوشد سی غزل آغازین از بیدل را از منظر اطناب بررسی نماید. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و داده های آن با استفاده از منابع کتابخانه ای جمع آوری شده است. جامعۀ مورد مطالعه سی غزل آغازین( 338 بیت) از غزل های بیدل دهلوی به تصحیح اکبر بهداروند است که انتشارات نگاه سال 1392 آن را منتشر کرده است. یافته های پژوهش بیانگر این است که« تکمیل» بیشترین بسامد و« ذکر خاص پس از عام» پایین ترین بسامد را در سی غزل آغازین بیدل دهلوی دارند. بیدل دهلوی برای اطناب آفرینی از توصیف، تمثیل، تنسیق الصفات، تشبیه( بخصوص تشبیه تفضیلی) کنایه، مراعات نظیر و انحراف از نُرم( هنجار گریزی) بسیار به جا بهره برده و به این وسیله بر غنای سخن خود افزوده و ذهن مخاطب را به تکاپو انداخته است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.27834166.1402.6.2.5.4

موضوعات

زیبایی شناسی متون

عنوان مقاله [English]

A study of the first thirty sonnets of Biddle Dehlavi's sonnets From the point of view of Rhetorical Figures (Circumlocution)

نویسنده [English]

nosratollah khakian

Ph.D. in Persian language and literature from Payam Noor University

چکیده [English]

The science of meanings examines and evaluates how the words fit with the situation and status of the speaker, audience, place, subject and literary genre. This knowledge discusses the secondary meanings of sentences and translates one language into the same language; It means that it explains the implicit meaning of the sentences and it should be according to the situation and position. Bidel Dehlavi is a famous lyricist of Indian style. One of the manifestations of the knowledge of meanings in Bidel's sonnets is Circumlocution, which has not been addressed as it should be; For this purpose, the present study tries to examine the beginning thirty sonnets of Bidel from the perspective of Circumlocution.
The method of this research is descriptive-analytical and its data has been collected using library sources. The studied community is the beginning 30 ghazals (338 verses) of Bidel Dehlavi's ghazals edited by Akbar Behdarvand, which was published by Negha Publications in 2012.
The findings of the research show that "completion" has the highest frequency and "special mention after the general" has the lowest frequency in the beginning thirty ghazals of Bidel Dehlavi. Bidel Dehlavi has used description, allegory, combination of adjectives, similes (especially metaphorical similes), irony, observing analogies and deviating from the norm (avoidance of norms) in order to create a poem, thus adding to the richness of his speech and the mind of the audience. has struggled.

کلیدواژه‌ها [English]

Bidel Dehlavi
scrutiny
rhetoric
Circumlocution
lyric poems

مراجع

قرآن کریم، الهی قمشه ای، مهدی، تهران: سازمان دارالقرآن الکریم، 1386.

انصاری، نورالدّین (1363)، بحثی در احوال و آثار بیدل( استخراج از رسالۀ ادب پارسی در عهد اورگزیب)، ترجمه: پوهاند میر حسین شاه. کابل: مطبعه پوهنتون.

ابن عربی (1370)، فصوص الحکم( جلد یک) با تعلیقه: ابوالعلا عفیفی، تهران: نشر الزهرا.

ابن معتز، عبد الله بن محمّد ( 1399)، البدیع. اعتنی بنشره و تعلیق المقدمه والفهارس، اغناطیوس کراتشقوفسکی، مکتبه المثنی، بغداد: الطبعه الثانیه.

احمد نژاد، کامل ( 1385)، معانی و بیان، تهران: انتشارات زوّار.

اسیر( قندی آغا)، محمّد عبد الملک (1375)، کلید عرفان، کابل: انتشارات حمید نور.

اکرمی، محمّد رضا ( 1390)، استعاره در غزل بیدل، تهران: نشر مرکز.

بیدل دهلوی، میرزا عبدالقادر ( 1392)، دیوان غزلیّات بیدل دهلوی( دو جلد)، تصحیح: اکبر بهداروند، تهران: مؤسّسۀ انتشارات نگاه.

پیر حیاتی، زهرا و تمیم داری، احمد ( 1394)، عناصر مضمون آفرین در پنجاه غزل برگزیده از بیدل، کهن نامۀ ادب پارسی. سال ششم، شمارۀ چهارم، صص 70-41.

تقوی، نصرالله ( 1317)، هنجار گفتار( در فنّ معانی و بیان و بدیع)، تهران: چاپخانۀ مجلس شورای ملّی.

حافظ، شمس الدّین محمّد، دیوان حافظ. تصحیح: علّامه قزوینی و قاسم غنی ( 1373). تهران: نشر آروین.

حبیب، اسدالله ( 1393)، واژه نامۀ شعر بیدل، به اهتمام: سیّد مهدی طباطبایی، تهران: شرکت انتشارات سورۀ مهر،

داد، سیما ( 1395)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات مروارید.

رجایی، محمّد خلیل (1372)، معالم البلاغه، شیراز: مرکز نشر دانشگاهی شیراز.

سجادی، سیّد جعفر ( 1393)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات طهوری.

سعدی شیرازی، مصلح الدّین، کلیّات سعدی، بر اساس نسخۀ محمّد علی فروغی و با مقدّمۀ عبّاس اقبال آشتیانی ( 1364)، تهران: نشر محمّد- انتشارات علمی.

شاملو، اکبر و صارمی، محمود ( 1395)، تحلیل استعاری- ساختاری غزلی از بیدل دهلوی، فصلنامۀ پژوهش های ادبی و بلاغی، سال چهارم، شمارۀ 15، صص 70-57

شفیعی کدکنی، محمّد رضا ( 1389)، شاعر آینه ها، تهران: انتشارت آگاه.

شعبانی، مهدی ( 1394)، در کوه و کتل شرح بیدل( تأمّلی در جلد اوّل آینه دار حیرت، شرح غزلیّات بیدل دهلوی)،

فصلنامۀ نقد کتاب، شمارۀ یک، بهار 1394، صص 220-201

شمیسا، سیروس ( 1391)، معانی، تهران: نشر میترا.

شوقی ضیف، احمد ( 1383)، تاریخ تطور علم بلاغت، ترجمه: محمّد رضا ترکی، تهران: انتشارات سمت.

شمس قیس رازی (1360)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به تصحیح شیخ محمّد قزوینی، تهران: انتشارات زوّار،

صفا، ذبیح الله ( 1363)، آیین سخن( مختصری در معانی و بیان). تهران: انتشارات فردوس.

صفا، ذبیح الله ( 1364)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج 2/5، تهران: انتشارات فردوس.

عرفان، حسن ( 1389)، کرانه ها، ج 2، « شرح کتاب مختصر المعانی»، قم: مؤسّسۀ انتشارات هجرت.

عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد ( 1370)، منطق الطّیر، به تصحیح و شرح سیّد صادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی

کاظمی، محمّد کاظم ( 1387). کلیدِ درِ باز( رهیافت هایی در شعر بیدل)، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.

کاردگر، یحیی ( 1390)، باز نگری بحث اطناب در کتب بلاغی، فنون ادبی( دانشگاه اصفهان)، سال سوم، شمارۀ 2.

صص92-73.

کزّازی، میر جلال الدّین ( 1372)، معانی، تهران: کتاب ماد( وابسته به نشر مرکز).

گرکانی، محمّد حسین شمس العلما ( 1377)، ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری و با مقدّمۀ جلیل تجلیل، تبریز.

انتشارات احرار.

گوهرین، صادق ( 1370). مقدّمۀ منطق الطّیر عطّار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

معین، محمّد ( 1375)، فرهنگ فارسی، جلد چهارم، تهران: مؤسّسۀ انتشارت امیر کبیر.

نیکدار اصل، محمّد حسین و حمیدی بلدان، محمود (1395)، آشنایی زدایی واژگانی و مفهومی در غزل بیدل دهلوی با تکیه بر نظریّه ی اشکلوفسکی، پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی. شماره ی 3. صص 158-139.

ولی پور، عبد الله و همّتی، رقیّه ( 1394)، گزیدۀ غزلیّات بیدل در بوتۀ نقد گزینش و گزارش محمّد کاظم کاظمی، متن شناسی ادب فارسی، شمارۀ 3( پیاپی 27). صص 144-121.