مقایسۀ ساختاری و محتوایی مقدمۀ داستان بیژن و منیژه با مقدمۀ رستم و اسفندیار در شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

چکیده

در این مقاله به بررسی تفاوت‌ها و اشتراکات ساختاری و محتوایی مقدمه‌های دو داستان بیژن و منیژه و رستم و اسفندیار در شاهنامۀ فردوسی پرداخته می‌شود. هدف از این مقاله پی بردن به این نکته است که با وجود تمایزِ داستان رزمی-تراژدی رستم و اسفندیار با داستان عاشقانه بیژن و منیژه؛ چرا فردوسی برخی واژه‌ها، ترکیبات و مفاهیم در مقدمۀ این داستان‌ها را به صورت مشابه و نزدیک به هم به کار برده است. مسألۀ اتفاقی بودن یا هدف‌مند بودن این اشتراکات؛ نگاهِ ویژه به سبک و علاقه‌مندی فردوسی به مضامین و موضوعات به‌کاربرده در درآمدهای این دو داستان و نیز دستیابی به چند دلیل برجسته دربارۀ ماندگاری ابیات این مقدمه‌های داستانی از فرضیات مطرح شده در این پژوهش است. در این مقاله به روش تحلیل بنیادی و مقایسۀ کمی و کیفی به کمک منابع موجود کتابخانه‌ای سعی شده است تا ابعاد مختلف موضوع، واکاوی شود. پس از مقدمه و کلیات کار و بیان مسأله و پیشینه پژوهش، تحلیل و بررسی مجزای هر مقدمه با شرح و تفسیر مختصری از ابیات آمده است. در ادامه وجوه تمایز و شباهت این دو مقدمه بیان شده است. در پایان بحث نیز ضمن پاسخ به مسائل و فرضیه‌های طرح شده، درمی‌یابیم که با وجود تفاوت‌های چندبُعدی این دو مقدمه؛ فردوسی احتمالاً به دلایلی همچون ایجاد انگیزه و جذب مخاطب، استقلال محتوایی در درآمدهای داستانی و تازگی و دوری از کهنگی سخن در هر برهه از زمان، به سرودن مقدمه‌های شاهنامه با وجوه اشتراکی قابل تأمل همت گماشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparison of the structure and content of the introduction to the story of Bijan and Manijeh with the introduction of Rostam and Esfandiar in the Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Masoud Moazami Goodarzi 1
  • Mohammad Fooladi 2
1 PhD student in Persian language and literature, Qom University
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Qom University
چکیده [English]

In this article, the differences and structural and content similarities of the introductions of Bijan, Manijeh, Rostam and Esfandiar in Ferdowsi's Shahnameh are examined.Despite the difference between the war-tragedy story of Rostam and Esfandiar with the love story of Bijan and Manijeh; Why did Ferdowsi use some words, combinations and concepts in the introduction of these stories in a similar and close way?The coincidence or purposefulness of these subscriptions; A special look at Ferdowsi's style and interest in the themes and topics used in the revenues of these two stories and also the achievement of several prominent reasons about the permanence of the verses of these fictional introductions are among the hypotheses raised in this research.The method of fundamental analysis and quantitative and qualitative comparison with the help of available library resources has been tried to analyze the various dimensions of the subject. After the introduction and general work and statement of the problem and research background, a separate analysis and review of each introduction is given.The differences and similarities of these two introductions are stated. At the end of the discussion, while answering the proposed problems and hypotheses, we find out:Ferdowsi probably for some reasons such as motivating and attracting the audience, content independence in fictional incomes and novelty and avoidance of obsolescence at any point in time, has tried to compose the introduction of Shahnameh with considerable commonalities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ferdowsi Shahnameh
  • Fiction Introduction
  • Bijan and Manijeh
  • Rostam and Esfandiar
آیدنلو، سجاد (1399 الف)، شاهنامه 1 (نامور نامۀ شهریار)، چاپ ششم، تهران: سمت.
آیدنلو، سجاد (1399 ب)، شاهنامه 2 (شاخه سرو سایه‌فکن)، چاپ ششم، تهران: سمت.
 اسلامی ندوشن، محمدعلی (1374)، داستان داستانها، چاپ پنجم، تهران: آثار.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1398)، سرو سایه‌فکن، چاپ دوم،  مشهد: فرهنگ‌سرای میردشتی.
 امید سالار، محمود (1377)، «هفت‌خان رستم، بیژن و منیژه و نکاتی دربارۀ منابع و شعر فردوسی»، ایران‌شناسی، سال دهم، شماره 39، پاییز، صص 540-547.
امید سالار، محمود (1378)، «در معنای دفتر/نامۀ پهلوی در شاهنامه»، ایران‌نامه، سال هفتم، شماره66، بهار، صص 239-252.
بیات، حسین (1394)، «نسبیت زبانی و درک رنگ آسمان در شعر فارسی»، نقد ادبی، سال هشتم، شماره 32، زمستان، صص29-52.
توکلی، حمیدرضا (1378)، «درنگی در درآمدهای داستان‌های شاهنامه»، فصلنامه هنر، شماره 72، پاییز، صص26-42.
 جیحون، مصطفی (1372)، «گوسان یا مهربان»، کتاب پاژ، شماره 11-12، زمستان، صص19-41.
 حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد (1362)، دیوان حافظ به توضیح و تصحیح پرویز ناتل خانلری، ج1، چاپ دوم، تهران: انتشارات خوارزمی.
 حمیدیان، سعید (1372)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: مرکز.
 خالقی مطلق، جلال (1381)، سخن‌های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، چاپ یکم، تهران: نشر افکار.
 خالقی مطلق، جلال (1388)، گلِ رنج‌های کهن، به کوشش علی دهباشی، چاپ یکم،  تهران: نشر ثالث.
 خطیبی، ابوالفضل (1383)، «بیژن و منیژه»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج13، صص 406-409.
 خیام، ترانه‌های خیام، به کوشش صادق هدایت، تهران: نشر تدبیر.
دبیرسیاقی، محمّد (1383)، زندگی‌نامه فردوسی و سرگذشت شاهنامه، تهران: قطره.
 سرامی، قدمعلی (1378)، از رنگ گل تا رنج خار، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 عباسی، محمود و فولادی، یعقوب (1396)، «براعت استهلال تغزل‌گونه در شاهنامه»، فنون ادبی، شماره 18، بهار، صص171-184.
 فردوسی، ابوالقاسم (1366)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر یکم، نیویورک: بنیاد میراث ایران.
 فردوسی، ابوالقاسم (1369)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر دوم، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.       
فردوسی، ابوالقاسم (1371)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر سوم، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.         
فردوسی، ابوالقاسم (1373)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر چهارم، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.
فردوسی، ابوالقاسم (1375)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر پنجم، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.
فردوسی، ابوالقاسم (1384)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق و محمود امیدسالار،دفتر ششم، نیویورک: بنیاد میراث ایران.
فردوسی، ابوالقاسم (1386 الف)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر هفتم، چاپ یکم، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
 فردوسی، ابوالقاسم (1386 ب)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر هشتم، چاپ یکم، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
کزازی، میرجلال‌الدین (1390)، نامۀ باستان، ج5، چاپ سوم، تهران: سمت.
کزازی، میرجلال‌الدین (1391)، نامۀ باستان، ج6، چاپ چهارم، تهران: سمت.
 منوچهری دامغانی (1338)، دیوان استاد منوچهری دامغانی، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، چاپ دوم، تهران: زوّار.
وداد، فرهاد (1388)، رازگونه‌های داستان بیژن و منیژه در شاهنامه فردوسی، مشهد: فرهاد وداد.