بررسی ترامتنیتی دیباچه‌های حماسه‌های ملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

2 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

چکیده

روابط تعالی دهندۀ متن، یکی از رویکردهای نوین ادبی است که میخائیل باختین با موضوع گفتگوی متن‌ها پایه‌گذار این نظریه قلمداد می‌شود. نظریه‌پردازان دیگر همچون ژولیا کریستوا، لوران ژنی، میخائیل ریفاتر، بارت و ژرار ژنت این نظریه را تکامل بخشیدند. ژرار ژنت در نظریۀ ترامتنیت خود، روابط تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متون ادبی را مطرح کرده است؛ از جمله آثاری که این تأثیر و تأثر در آنها مشاهده می‌شود، مقدمه‌های متون حماسی است. جستار حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای، دیباچه‌های حماسه‌های ملی ایران را بر اساس نظریۀ ترامتنیت ژنت بررسی و تحلیل کرده است. حاصل مطالعه نشان می‌دهد که حماسه‌های ملی به عنوان بیش‌متن از پیش‌متن‌های خود در فرایندهای خود-پیرایی، حذف، تقلیل و گسترش تأثیر پذیرفته‌اند. در روابط بیش‌متنی حماسه‌های ملی با شاهنامه، دگرگونگی و همانگونگی، نسبی‌ است و در ارتبـاط با هم معنی می‌شوند. مقدمۀ گرشاسب‌نامه گویای تأثیرگذاری شاهنامه بر مضامین گرشاسب‌نامه؛ بهمن‌نامه گویای تأثیرپذیری این اثر از گرشاسب‌نامه است و کوش‌نامۀ ایرانشاه از شاهنامه و گرشاسب‌نامه تأثیر پذیرفته است. عنوان‌های اصلی و فرعی حماسه‌ها از منظر رابطۀ پیرامتنیت، بیانگر تأثیر و تأثر آن‌ها از متن‌های اصلی است. بخش‌های آفرینش عالم در فرامرزنامه و شاهنامه بر مبنای رابطۀ سرمتنیتی ژنت، زبرمتن را با زیرمتن متحد نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Review of the Transtextuality of the National Epics

نویسندگان [English]

  • masroureh mokhtari 1
  • soraya karimi 2
1 Teaching Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.
2 PhD student, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

Transcendental relationships of text are one of the new literary approaches that Mikhail Bakhtin with the subject of text dialogue is considered the basis of this theory. Other theorists such as Julia Kristeva, Laurent Jenny, Michail Riffaterre, Barthes and Gerard Genette evolved this theory. In his theories of Transtextualite, Gerard Genette has proposed the relationships of influence and influence of literary texts, including the works in which this influence is observed, the introductions of epic texts. The present study, with a descriptive-analytical approach and the use of library resources, has analyzed the Introductiones of National Epics of Iran based on the Theory of Genette Transtextualite. The results of this study show that national epics as more texts have been influenced in self-old ageing, elimination, reduction and expansion processes. In the hypertextualite relationships of national epics with Shahnameh, transformation and homogeneity are relative and are meaningful in relation to each other. The Introduction of Garshasbnameh indicates the influence of Shahnameh on the themes of Garshasbnameh, Bahmannameh indicates the influence of this work from Garshasbnameh, and Iranshah's Kooshnameh have been influenced by Shahnameh and Gershasbnameh. The main and minor titles of epics from the perspective of the paratextualite relationship indicate their influence and influence from the original texts. The creation parts of the universe in Farmarznameh and Shahnameh, based on the relationship between Genette's Arcitextuality, show the roughness with the unified subtext.

کلیدواژه‌ها [English]

  • National Epics
  • Shahnameh
  • Text Dialogue
  • Gerard Genette
  • Transtextualite
آذر، اسماعیل. (1395). «تحلیلی بر نظریه‌های بینامتنیت ژنتی»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ 3، صص11-31.
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
احمدی، بابک. (1389). ساختار و تأویل متن، ج1، چاپ دوازدهم، تهران: نشر مرکز.
اسدی، ابونصر علی بن احمد. (1354). گرشاسب‌نامه، به اهتمام حبیب یغمایی، چاپ دوم، تهران: طهوری.
ایرانشان بن ابی‌الخیر. (1377). کوش‌نامه، به کوشش جلال متینی، تهران: علمی.
ایرانشاه بن ابی‌الخیر. (1370). بهمن‌نامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
تودوروف، تزوتان. (1396). منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.
خسرو کیکاووس. (1382). فرامرزنامه، به اهتمام رستم پسر بهرام تفتی، تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
داستان کک کوهزاد. (1382). مندرج در برزونامه، به اهتمام محمد دبیرسیاقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ساجدی‌راد، سیدمحسن و دیگران. (1391). «پسوندهای صفت‌ساز در فرامرزنامه»، فصلنامه زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد واحد سنندج، سال چهارم، شماره 12، صص 62-82.
صرفی، محمدرضا و دیگران. (1387). «انواع ادبی در حماسه‌های ملی ایران»، نشریۀ گوهر گویا، سال دوم، شماره هشتم، صص 1-30.
صفا، ذبیح‌الله. (1333). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
عطائی رازی. (1382). برزونامه، به اهتمام محمد دبیرسیاقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فرامرزنامه. (1382). به اهتمام مجید سرمدی، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1366). طبع انتقادی شاهنامة فردوسی، به کوشش جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یار شاطر، دفتر اول، نیویورک: بنیاد میراث ایران با همکاری انتشارات مزدا.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر هشتم، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فلاحی‌نژاد، محمد جواد. (1385). «مقایسۀ کوش‌نامه با شاهنامه»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حمیرا زمردی، دانشگاه تهران.
مادح، قاسم. (1380). جهانگیرنامه، به کوشش ضیاءالدین سجادی، با مقدمة مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک‌گیل.
مختاری، عثمان. (1377). شهریارنامه، به اهتمام غلامحسین بیگدلی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نامور مطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامه‌ علوم انسانی، شمارۀ 56، صص 83-98.
نامور مطلق، بهمن. (1387). «باختین، گفتگومندی و چندصدایی مطالعة پیشابینامتنیت باختینی»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 57، صص397-414.
نامور مطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: سخن.
نامور مطلق، بهمن.  (1391). «گونه‌شناسی بیش‌متنی»، فصلنامه پژوهش­های ادبی، سال9، شمارۀ 38، صص 139-152.
Genette٫ Gerard. (1997). Palimpsestes: Literature in the second degree. Paris: Seuil.