بررسی دلایل شکل‌گیری تصوف در سده‌های آغازین بر اساس نظریه هژمونی آنتونیو گرامشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 وزارت علوم و تحقیقات

2 گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

از رویکردهای اجتماعی و فکری رایج در تاریخ، عرفان و تصوف است که از زمان شکل گیری تا اوج و کمال با تغییراتی همراه بوده است. این رویکرد علی‌رغم تأثیر در مؤلفه‌های دیگر، از عوامل گوناگونی نیز تأثیر پذیرفته است و در ضمن این تعامل‌ها بستری ایجاد شده است که سبب رواج یا کسادی مکتب تصوف شده است. این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای معتبر، دلایل ظهور تصوف و متصوفه را بر اساس نظریة هژمونی آنتونیو گرامشی مورد بررسی قرار داده است. هژمونی به معنی قدرت و تسلط است. به عقیدة گرامشی، هژمونی بدون اجبار با تکیه بر اقناع و رضایت عمومی صورت میگیرد. نتیجه پژوهش نشان میدهد در سده‌های آغازین که دورة زمینه و جوانه تصوف به شمار میرود، مسائل فرهنگی، سیاسی و مذهبی و به‌خصوص مسائل اجتماعی، ایدئولوژیکی بسیاری در قدرت یافتن تصوف نقش داشته‌اند که عبارتند از: اهمیت دین و مذهب و فطرت خداآشنای انسان، ظهور دین اسلام، توجه به باطن شریعت، اوضاع اجتماعی جامعه، ظهور برخی از شخصیت‌ها، طرح مباحث حقیقی تصوف، ظهور برخی از فرقه‌ها، سبک زندگی پیامبر(ص) و یاران ایشان، کمک صوفیان به مردم مظلوم، تحریر کتاب، درون‌نگری زاهدان، گرایش به تزهد، اعتقاد بر فانی بودن دنیا، باور به دوری از نفس‌پرستی، باور به پاداش و جزا، باور به مراقبت از اعمال، رویکرد پادشاهان به تصوف و صوفی که سبب شده است تصوف و متصوفه در زمرة گروه هژمون قرار بگیرند و اذهان عمومی را نه با زور بلکه با رضایت و رهبری سیاسی به جانب اقناع و خشنودی رهنمون شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining the reasons for the formation of Sufism in the early centuries based on Antonio Gramsci's theory of hegemony

نویسندگان [English]

  • Mahsa Kazempour 1
  • Masroureh Mokhtari 2
  • Asgar Salahi 2
1 Ministry of Science and Research
2 Department of Persian Language and Literature, Mohaghegh Ardabili University
چکیده [English]

One of the common social and intellectual approaches in history is mysticism and Sufism,which has been accompanied by changes since its formation until its peak and perfection.approach, despite the effect on components, has also been affected by various factors.Despite the impact on other components, approach has also been influenced by various factors, and at the same time,these interactions have created platform that caused the spread or stagnation of the school of Sufism.This article has analyzed the reasons for the emergence of Sufism and Sufism based on Gramsci's theory hegemony with the analytical-descriptive method and the use of reliable library sources.Hegemony means power and dominance.Gramsci's belief, hegemony takes place without coercion by relying on persuasion and public consent.result of the research shows in the early centuries,which considered as the foundation and budding period of Sufism,cultural,political and religious issues and especially social and ideological issues played a role in gaining the strength of Sufism.which include:the importance of religion and the nature of God-knowing of man, the emergence of the Islamic religion,attention to the interior of the Sharia, the social situation of the society,the emergence of some personalities,the presentation of the true issues of Sufism, the emergence of some sects,the lifestyle of the Prophet Helping Sufis to oppressed people, writing books, introspection of ascetics, tendency to asceticism, belief in the mortality of the world, belief in avoiding self-worship,belief in reward and punishment,belief in taking care of deeds,approach of kings to Sufism and Sufis which has caused Sufism and Sufism to be among the hegemon group and guide the public mind towards persuasion and satisfaction not by force but by consent and political leadership

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism
  • mystic elders
  • early centuries
  • hegemony
  • Antonio Gramsci
قرآن کریم
آجیلی، هادی؛ جلوداری، ام­البنین (1395). «بایسته­ها و الزامات شکل گیری هژمونی جهانی و منطقه­ای»، فصلنامه پژوهش­های سیاسی، دورة 6، شمارة 5، صص 1-20.
بلوم، ویلیام تئودور ( 1373). نظریه­های نظام سیاسی، ترجمة احمد تدین، ج۲، تهران: آران.
برتلس، یوگنی ادواردویچ (1382). تصوف و ادبیات تصوف، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
بوکوک، روبرت (۱۳۹۹). هژمونی در باب چگونگی سیاست اخلاقی، ترجمه بهزاد باغی دوست و کاوه عباسی تهران: گام نو.
تدین، عطاءالله (1380). جلوه­های تصوف و عرفان در ایران و جهان، چاپ دوم، تهران: انتشارات تهران.
راجر، سایمون (1394). درآمدی بر اندیشه­های سیاسی آنتونیو گرامشی؛ هژمونی، انقلاب و روشنفکران، ترجمة محمد کاظم شجاعی، تهران: سبزان.
راجر، سایمون (۱۳۹۹). درآمدی بر اندیشه‌های سیاسی آنتونیو گرامشی، ترجمه محمد اسماعیل نوذری، تهران: پارمیدا.
روبرت، دوز و سیمور، مارتین لیپست (۱۳۷۳). جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمه محمد حسین فرجاد، تهران: توس.
سجادی، ضیاء الدین (1388). مقدمه­ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.
صفا، ذبیح­الله (1386). تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، چاپ چهاردهم، تهران: نگار هاتف
قنبری عبدالملکی، رضا؛ فیروزیان­پور، آیلین (1399). «بازنمایی هژمونی و ضد هژمونی در گفتمان شعر جمهوریِ محمدتقی بهار بر مبنای آرای آنتونیو گرامشی»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 56، صص 77-104).
کانت، ایمانوئل (1395). دین در محمدوده عقل تنها، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: نقش و نگار.
گرامشی، آنتونیو (۱۳۹۹). دفترهای زندان (دفترهای اول و دوم)، ترجمه حسن مرتضوی، تهران: چرخ.
لاکلائو، ارنستو؛ موفه، شانتال (1392). هژمونی و استراتژی سوسیالیستی، تهران: ثالث.
ماسه، هانری، (1357). معتقدات و آداب ایرانی. ترجمه محوری روشن‌ضمیر. تهران: موسّسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
نوذری، حسینعلی (1380). فلسفه تاریخ، روش‌شناسی و تاریخ‌نگاری، تهران: طرح نو.
یثربی، سید یحیی (1395). عرفان نظری، تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف، چاپ نهم، قم: بوستان کتاب.