واکاوی اسطوره‌ای کهن در شعر ناصرخسرو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

3 عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی

4 عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

زمینه و هدف: گردانه‌ی اساطیر در کشورهای دنیا چنین معرّفی شده که در آن‌ها مادر را به عنوان عنصری خالق، بازتاب داده‌اند. در اسطوره‌های متقدّم به وضوح پدیدار است که قدرت‌های بالاتر از آن زنان است؛ امّا با ایفای نقش بیشتر در جامعه از سوی مردان، در مقایسه با زنان، گردانه‌ی اساطیری نیز به آهستگی تغییر گردش داده و به سمت عنصر مذکّر چرخیده که این عامل در اشعار شاعران دوران باستان نیز پدیدار شده است؛ اما گذشته از دوران کهن، در شعر شاعران ادوار بعدی نیز می‌توان چنین موردی را مشاهده کرد. شاعر مورد پژوهش در این مقاله، ناصرخسرو است.
روش پژوهش: در این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به سنجش اشعار ناصرخسرو پرداختیم و با اساطیر ایران، یونان، مصر و هند که در این اسطوره‌ها قدرت از مؤنث به مذکّر رسیده است، تطبیق دادیم تا به بررسی ریشه‌شناختی این ابیات در بین اساطیر سایر کشورها نیز بپردازیم.
یافته‌‌ها: با استفاده از پژوهشی که انجام شد، شواهدی از بین اشعار ناصرخسرو -که حاکی از بازتاب اسطوره‌ای بس کهن در اساطیر دنیاست- استخراج شد. این ابیات معلوم می‌دارد که در دیوان ناصرخسرو به عنوان یکی از معدود شاعران ادبیات فارسی، باوری بسیار قدیمی که در بین تمدّن‌های فراموش‌شده وجود داشته، بازتاب پیداکرده است.
نتایج: با انجام این پژوهش، آشکار شد که ناصرخسرو سخنانی را در دیوان اشعار خود مطرح کرده است که از دیدگاه اسطوره‌شناسی، این ابیات حاکی از اساطیری است که به عنوان اولین مظاهر اسطوره‌سازی در دنیای انسان‌ها و اوّلین ریشه‌های دین‌داری در بین تمدّن‌های دنیا مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An analysis of ancient myths in the poetry of Naser Khosrow

نویسندگان [English]

  • Alireza Kazemiha 1
  • Khodabakhsh Asadolahi 2
  • Bizhan Zahirinav 3
  • Reza Samizadeh 4
1 PhD student in Persian language and literature, University of Mohaghegh Ardabili. Ardabili Iran.
2 Professor, Persian Language and Literature Dept., Mohaqeq Ardebili University, Ardebil, Iran
3 Member of the Faculty of Persian Language and Literature Department of Mohaghegh Ardabili University
4 Member of the Faculty of Persian Language and Literature Department of Imam Khomeini International University (RA) Qazvin
چکیده [English]

Background and Aim: The mythological circle in the countries of the world has been introduced in such a way that it reflects the mother as a creative element. In the earlier myths, it is clear that the powers are higher than women, but with the role of men in society, compared to women, the mythological circle has slowly changed and turned to the male element, which is a factor in the poems of poets. Ancient times have also emerged. But beyond the ancient times, the same can be seen in the poetry of poets of later periods. The poet studied in this article is Naser Khosrow.
Research Method: In this article, using descriptive-analytical method, Nasser Khosrow's poems are evaluated and compared with the myths of Iran, Greece, Egypt and India, in which the power of the female is masculine, in order to study the etymology of these verses in It should be discussed among the myths of other countries and it should be revealed how such beliefs are manifested among the myths of the other four countries.
Findings: Using the research that was done, evidence was extracted from the poems of Naser Khosrow, which indicates the reflection of very ancient myths in world mythology. These verses show that in the divan of Naser Khosrow, as one of the few poets of Persian literature, a very old belief that existed among the forgotten civilizations is reflected,
Results: By conducting this research, it was revealed that Naser Khosrow has made speeches in his poetry collection that from the mythological point of view,

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naser Khosrow Poetry
  • Motherhood
  • Myths
قرآن کریم.(1376). ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای. تهران. مهشاد.
آذرنگ، عبدالحسین.(1390). تاریخ تمدّن. تهران. کتابدار.
آذرنگ و همکاران.1385. اطلاعات عمومی از دانش بشر. تهران. فرهنگ نشر نو.
آرام، احمد. (1366). علم در اسلام. تهران. سروش.
اسدی‌زاده و همکاران، پرویز.(1346). دایره‌المعارف. تهران. سروش.
اعلمی، حمید.(1387).دایره‌المعارف مصوّر ایران و جهان.تهران. کتابسرای اعلمی.
الیاده، میرچا.(1395). متون مقدّس بنیادین از سراسر جهان. ترجمة مانی صالحی علّامه. تهران. فراروان.
امین، سیّد حسن.(1395). شاهنامة امین.ج1. تهران. دایره‌المعارف ایران‌شناسی.
اولانسی، دیوید.(1385). پژوهشی نو در میتراپرستی. ترجمة مریم امینی. تهران. چشمه.
اُوید، پوبلیوس.(1389). افسانه‌های دگردیسی. ترجمة میرجلال‌الدّین کزّازی.تهران. معین.
ایونس، ورونیکا.(1373).شناخت اساطیر هند.ترجمة باجلان فرّخی. تهران. اساطیر.
(2006). ایجیپتکا(روح مصر باستان). لوح هفتم(ادیان و اساطیر مصری). تهران. مؤسسة شرق‌شناسی آریابان.
بابایی، پرشنگ.(1382). موقعیت زن در روزگار باستان.سنندج. هه ژار.
باقری، مهری. (1392). دین‌های ایران باستان. تهران. قطره.
برن، لوسیلا و همکاران.(1394). جهان اسطوره. ترجمة عباس مخبر.ج1. تهران.مرکز.
بوکر، جان.(1390). ادیان جهان. ترجمة سید نیما اورازانی. سیده الهه حسینی‌پرور. تهران. سایه‌گستر.
بهار، مهرداد.(1375). ادیان آسیایی. تهران.چشمه.
بهار، مهرداد.(1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران. چشمه.
بهار، مهرداد.(1362). پژوهشی در اساطیر ایران.پارة نخست.تهران. توس.
بهار، مهرداد.(1376). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران. فکر روز.
ترابی، علی اکبر.(1347).تاریخ ادیان. تهران. اقبال.
ترقّی، گلی. (1392). بزرگ بانوی هستی(اسطوره-نماد-صورازلی). تهران. نیلوفر.
تقوی، سیدنصرالله.(1387). دیوان اشعار ناصرخسرو. تهران. معین.
توفیقی، حسین.(1385). آشنایی با ادیان بزرگ. تهران.سمت.
تیموتی، فرک. گندی، پیتر.(1389). هرمتیکا، حکمت مفقودة فرعونان(گزیده‌هایی از متون هرمسی).ترجمة فریدالدّین رادمهر.تهران.مرکز.
داتی، ویلیام.(1392). اساطیر جهان.ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران. اسطوره.
دالاپیکولا، آنا ال. (1385). اسطوره‌های هندی. ترجمة عبّاس مخبر. تهران. مرکز.
دورانت، ویل. (1365). تاریخ تمدّن. ترجمة امیرحسین آریان‌پور و همکاران.جج1و2. تهران. سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
دوستخواه، جلیل.(1375) .اوستا.جج1و2.تهران. مروارید.
دولاندلن، ش.(1373). تاریخ جهانی.ترجمة دکتر احمد بهمنش. ج1.تهران. دانشگاه تهران.
دهخدا، علی اکبر. (1373). لغتنامه.ج7. تهران. دانشگاه تهران.
دیاکوف،و. کووالف،س. (1353). تاریخ جهان باستان. ترجمة صادق انصاری و همکاران. جج1 و2.  تهران.اندیشه.
دیون، مارگریت.(1384). داستان‌های مصرباستان. ترجمة اردشیر نیکپور.تهران. علمی-فرهنگی.
رابرتس، جان موریس.(1386). تاریخ جهان. ترجمة منوچهر شادان. تهران.بهجت.
رامین، علی و همکاران. (1393). دانشنامة دانش‌گستر.ج8.تهران. مؤسسة علمی فرهنگی دانش‌گستر.
رایشهارت، هانس. (1385). ج25 از مجموعه دایره‌المعارف چرا و چگونه(تمدّن یونان باستان). ترجمة بهروز بیضایی. تهران. قدیانی.
رایشهارت، هانس.(1385). ج22 از مجموعه دایره‌المعارف چرا و چگونه(تمدّن مصر). ترجمة فرزانه کریمی. تهران. قدیانی.
رضی، هاشم.(1384). جشن‌های آب. تهران. بهجت.
رضی، هاشم.(1384). جشن‌های آتش. تهران. بهجت.
رضی، هاشم.(1384). دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت. تهران. سخن.
روزنبرگ؛ دونا.(1375). اسطوره‌های خاور دور. ترجمة مجتبی عبدالله نژاد. مشهد. ترانه.
رید، ایولین.(1384). فمینیسم و مردم شناسی(زن در تحلیل‌ها و دیدگاه‌های انسان‌شناختی). ترجمة افشنگ مقصودی. تهران.گل آذین.
ژیران، ف.(1375). فرهنگ اساطیر یونان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران. فکر روز.
سی کراون، روی.(1388). تاریخ مختصر هنر هند.ترجمة فرزان و کاوه سجودی. تهران. فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
شاه حسینی، ناصرالدّین.(1348). دین مهری. تهران. دهخدا.
شایگان،  داریوش.(2536). ادیان و مکتب‌های فلسفی هند.ج1. تهران. امیرکبیر.
شریعتی، علی.(1350). تاریخ و شناخت ادیان. جج1و2. تهران. البرز.
شفا، شجاع‌الدّین.(1383). افسانة خدایان.تهران.دنیای نو.
طباطبایی، علامه سیّد محمّدحسین.(1392).تفسیر المیزان.ترجمةسیّدمحمّدباقر موسوی همدانی.ج4.تهران. دارالفکر.
فضائلی، سودابه.(1388). فرهنگ غرایب.جج1و2.تهران.افکار.
فوگل، اشپیل.(1387). تمدّن مغرب زمین. ترجمة محمّدحسین آریا.ج1. تهران. امیرکبیر.
کاوندیش، ریچارد.(1387). دایره‌المعارف مصوّر اساطیر و ادیان مشهور جهان. ترجمة دکتر رقیّه بهزادی. تهران. علم.
کرباسیان، ملیحه.(1384). فرهنگ الفبایی- موضوعی ایران باستان. تهران. اختران.
کرتیس، وستا سرخوش. (1373). اسطوره‌های ایرانی. ترجمة عبّاس مخبر. تهران. مرکز.
کمپبل، جوزف. (1396). قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. تهران. گل آفتاب.
کویاجی، ج.ک.(1362). آیین‌ها و افسانه‌های ایران و چین باستان. ترجمة جلیل دوستخواه. تهران. سپهر.
گانوی، آناهیتا و همکاران. (1388). دایره‌المعارف مصوّر. ج1(تاریخ جهان). ترجمة زهرا رجبی‌زاده. تهران. پیام محراب.
گرجی، مرتضی.(1380). آناهیتا(مقالات پورداوود).تهران. افراسیاب.
گریمال، پی‌یر.(1391). فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمة دکتر احمدبهمنش.جج1و2. تهران. امیرکبیر.
لعل نهرو، جواهر.(1361). کشف هنر. ترجمة محمود تفضّلی. ج1. تهران.  امیرکبیر.
لیک، گوندولین.(1389).فرهنگ اساطیر شرق باستان.ترجمة دکتر رقیّه بهزادی.تهران. طهوری.
محمّدی، محمّدهادی. قایینی، زهره.(1381). تاریخ ادبیات کودکان ایران.ج1. تهران. چیستا.
مصاحب، غلامحسین.(1345). دایره‌المعارف فارسی.ج1. تهران. فرانکلین.
معین، محمّد.(1362).فرهنگ فارسی.جج 1، 2و 5 .تهران. امیرکبیر.
مناسک، جی. م، سویمی.(1354). اساطیر ملل آسیایی. ترجمة محمود مصوّر رحمانی و خسرو پورحسینی. تهران. مازیار.
مورگان، جان.دی[بی تا]. پیدایش دین و هنر.ترجمة علی احسانی. تهران. گوتنبرگ.
ناس، جان بایر.(1348). تاریخ جامع ادیان. ترجمة علی‌اصغر حکمت. تهران. فرانکلین.
وزین پور، نادر.(1366). سفرنامة ناصر بن خسرو قبادیانی مروزی.تهران. شرکت سهامی چاپ کتاب‌های جیبی.
ولز، هربرت جرج.(1365). کلّیات تاریخ. ترجمة مسعود رجب‌نیا. ج1. تهران. سروش.
وندر، جیکوس.دروتون، اِتینه.(1335). تاریخ مصر قدیم.ترجمة دکتر احمدبهمنش. ج1. تهران.دانشگاه تهران.
هاشمی، جمال. (1390). اسطوره‌شناسی مینوی.تهران. شرکت سهامی انتشار.
هینلز، جان راسل.(1373). شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. تهران. چشمه.