معرفی و بررسی نسخۀ خطی دیوان درکی قمی با تکیه بر قالب‌های شعری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.//

چکیده

یکی از شاعران سبک هندی و از مسافران کاروان هند در قرن یازدهم هجری، «ملامحمد امین درکی قمی» است. تذکره­نویسان وی را شاعری کثیرالشعر معرفی کرده و اشعارش را بین بیست تا سی هزار بیت تخمین زده­اند. نسخه­ای خطی از دیوان این شاعر به شمارۀ 5146 در کتابخانه­ی ملی ملک نگهداری می­شود. این پژوهش که به شیوه­ی توصیفی- تحلیلی و پس از تصحیح دیوان شاعر انجام شده است به معرفی و بررسی نسخه­ی مذکور اختصاص دارد. نتایج پژوهش نشان می­دهد که این نسخه از دیوان درکی قمی، حدود 6300  بیت از اشعار شاعر مشتمل بر قصیده، قطعه، غزل، مثنوی، ترجیع­بند و ترکیب­بند را در بر دارد. درکی، مدح بزرگان و مناقب دینی را در قالب قصیده، ماده­تاریخ­ها را در قالب قطعه­، مضامین عاشقانه را در قالب غزل و ساقی­نامه­ی خود را در قالب ترجیع­بند سروده است. وی شاعری نازک­خیال و مضمون­آفرین با زبانی روان و معتدل است. تکرار قافیه و التزام در آوردن ردیف، از ویژگی­های بارز اشعار ملا درکی قمی است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Introduction and review of a manuscript of Divan of Darki-ye qomi with an emphasis on poetic forms

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Masoumi
Persian Language and Literature Department,. Yasooj Branch, Islamic Azad University, Yasooj, Iran
چکیده [English]

One of the poets belonging to the Indian School of Persian poetry in the 17th and 18th centuries is Molla Mohammad Amin Darki-ye qomi. Biographers have reported on him as a poet with lots of verses including some 20 to 30 thousand couplets. A manuscript copy of his Divan is kept with Malek National Library, registered under No. 5146. The present study, as a descriptive-analytical research, was conducted following a correction of the poet's Divan and dealt with introducing and reviewing the said-above manuscript. The findings indicate that the manuscript in question included some 6300 couplets of Darki-ye qomi's Divan in such poetic forms as Qasideh(ode), Qet'eh(fragment), Ghazal(sonnet), Masnavi(couplet-poem), Tarji'band and Tarkibband(refrain). Darki has versified admirations of great figures and religious personalities into Qasidehs, chronograms into Qet'ehs, lyric themes into Ghazals, and Saghinameh into Tarji'bands. He was a creative poet in terms of imagination and theme generation with a moderate and fluent style. A typical characteristic of Darki-ye qomi's poems is the repetition of rhymes and a high probability of employing radifs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divan
  • Darki-ye qomi
  • poetic forms
  • themes
آذر بیگدلی، لطفعلی‌بیگ بن آقاخان شاملو. (1340). آتشکدۀ آذر، ج3. با تصحیح حسن سادات ناصری. تهران: امیرکبیر
آقابزرگ تهرانی. (1403ق.). الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج9. بیروت: دارالاضواء.
اوحدی حسینی دقّاقی بلیانی اصفهانی،تقی‌الدین محمد.(1389). عرفات العاشقین و عرصات‌العارفین، ج 3. تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخر احمد. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ایمان، رحم علیخان. (1386)، منتخب‌الطایف، ج1. تصحیح مهدی علیزاده. تهران: طهوری.
خیام‌پور، عبدالرسول. (1368).  فرهنگ سخنوران،ج1. تهران: طلایه.
درایتی، مصطفی .(1385). فهرستوارۀ دست‌نوشته‌های ایران(دنا). ج 5. تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
درایتی، مصطفی. (1391). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران(فنخا)، ج 15 و 7. تهران: سازمان اسناد و       کتابخانة ملّی جمهوری اسلامی ایران.
درکی قمی، محمد امین. (بی‌تا). دیوان، نسخه‌ی خطی شماره‌ی 5146. تهران: کتابخانه‌ی ملی ملک.
شاملو، ولی قلی بن داود. (1374). قصص الخاقانی، تصحیح سید حسن سادات ناصری. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1371). شاعر آینه‌ها؛ بررسی سبک هندی و شعر بیدل، تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1382). سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.
صدیق حسن‌خان بهادر، محمد صدیق. (1386). تذکره‌ی شمع انجمن، تصحیح محمد کاظم کهدویی. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
صفا، ذبیح‌الله. (1371). تاریخ ادبیات در ایران، ج 5. تهران: فردوس.
ضیایی، مهرداد.(1380). «میر محمد مؤمن استرآبادی»، دانشنامه‌ی ادب فارسی. ج 4. به سرپرستی حسن انوشه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عاشقی عظیم‌آبادی، حسینقلی خان.(1391). تذکره‌ی نشتر عشق، ج1 الف. تصحیح سید کمال حاج سیدجوادی. تهران: میراث مکتوب.
عاطفی، افشین. (1381). بزرگان کاشان، قم: انتشارات افق فردا و مرسل.
عظیمی‌پور، نسیم. (1392). «درکی قمی»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه قاره. ج3. به سرپرستی علی مؤذنی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
غلامرضایی، محمد. (1391). سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، تهران: جامی.
قهرمان، محمد. (1378). صیادان معنی،تهران: امیرکبیر.
کیانی، ملک‌شاه حسینی. (1386). تذکره‌ی خیرالبیان، ج 2. تصحیح عبدالعلی اویسی، رساله‌ی دکتری، دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه اصفهان.
گلچین معانی، احمد. (1368). تذکره‌ی پیمانه، تهران: انتشارات کتابخانه‌ی سنایی.
گلچین معانی، احمد. (1369). کاروان هند، ج1. مشهد: آستان قدس رضوی.
مجاهدی، محمدعلی. (1370). تذکره‌ی سخنوران قم، قم: انتشارات هجرت.
محجوب، محمدجعفر. (1339). «ساقی‌نامه- مغنّی‌نامه»، مجله‌ی سخن. سال 11. صص 69-79.
محمودی، مریم. (1389). «مفاخره در شعر رودکی»، مجله‌ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، سال 1، شماره‌ی 2، صص122- 113.
معصومی، بهرام. (1380). «والهی قمی»، دانشنامه‌ی ادب فارسی. ج 5. به سرپرستی حسن انوشه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
میرصادقی، میمنت. (1373). واژه‌نامه‌ی هنر شاعری: فرهنگ تفصیلی اصلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌های آن، تهران: کتاب مهناز.
نصرآبادی، محمدطاهر. (1379). تذکره‌ی نصرآبادی، ج 1. به کوشش احمد مدقّق یزدی. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
نفیسی، سعید. (1363). تاریخ نظم و نثر. ج 1. تهران: فروغی.
واله داغستانی، علیقلی بن محمد علی. (1384). تذکره‌ی ریاض الشعراء. ج 1 و 4، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.
هاشمی سندیلوی، احمد علی خان. (1371). تذکره‌ی مخزن الغرایب. ج2، به اهتمام محمدباقر. لاهور: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.