بررسی زوایایی مبهم از شخصیّت سلطان سنجر بر مبنای متون کهن ادبی و تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری ادبیات غنایی از دانشگاه شیراز، شیراز ، ایران.

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی از دانشگاه شیراز. شیراز ، ایران .

چکیده

پادشاهان به عنوان یکی از چهره­های شاخص در عرصه سیاست، بسیار توسط شاعران مدّاح درباری ستایش شده­اند؛ امّا آیا در ورای این چهره محبوب و آرمانی در قصاید مدحی، چهره­ای معمولی و یا حتّی منفور و نامحبوب وجود داشته است یا خیر؟ پژوهش حاضر بر آن است تا به روش تحقیق کیفی، از نوع تحلیلی ـ توصیفی و به شیوه متن­پژوهی، زوایایی ناشناخته و مبهم از شخصیت سلطان سنجر را بر مبنای متون کهنِ تاریخی و ادبی همچون چهارمقاله، تاریخ جهانگشا، سلجوق­نامه، راحه­الصدور و دیوان­های انوری، سنایی، امیر معزّی، عبدالواسع جبلی و سوزنی سمرقندی واکاوی کند. یافته­ها نشان می­دهد با وجود این که  سلطان سنجر در کنار سلطان محمود غزنوی به عنوان یکی از مقتدرترین و عادل­ترین پادشاهان ایران معروف شده است، باید گفت او شخصیتی خاکستری داشته است؛ نه کاملاً مثبت و نه کاملاً منفی؛ نه انوشیروان دوران بوده است و نه ضحّاک زمان. در سیمای آرمانی سنجر، ویژگی­های مثبتی همچون شاعرنوازی و کشورگشایی جلوه­گر است و عبدالواسع جبلی، انوری و سوزنی سمرقندی، او را با اغراق شاعرانه ستایش کرده­اند و در چهره منفی و ناخوشایندش، امیر معزّی را هر چند ناخواسته هدف تیر قرار داده، از شاعری ادیب صابر نام در جهت مقاصد سیاسی استفاده ابزاری کرده و حتی محمّد غزالی نامه­ای گلایه­آمیز از اوضاع پریشان عصر و وضع رقّت­بار مردم به او نوشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the vague angles of Sultan Sangars character based on ancient literary and historical texts

نویسندگان [English]

  • Leila Amiri 1
  • Soheila Amiri 2
1 PhD in Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Master of Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

As one of the leading figures in politics kings have been widely praised by court poets. But beyond this popular and ideal face has there been an ordinary or even hated and unloved face in the madahi poems? The present study aims to investigate research of descriptive analytical type and the method of textual research vague angles of Sultan Sangars character based on ancient literary and historical texts as Chaharmagale Tarikhe Gahangosha Saljugname Rahatosodur and Anvari Sanaei Amir Moezzi Abdolvase Jabali and Suzani Samargandi Divans.
The finding show that although Sultan Sangar along with Sultan Mahmoud Ghaznavi is known as one of the most powerful and justice kings of Iran It must be said that He had a gray character neither compeletly positive nor compeletly negative. He was not Anoshiravn of age nor Zahak of time .In Sangars ideal image are reflected positive features such as respect to poets and opening the country and Abdolvase Jabali Anvari and Suzani Samargandi praised him by poetic exaggerations and in his negative and unpleasant face he targeted Amir Moezzi although unintentionally.  From the poet was named Adib Saber used in the direction of political purpose. Even Mohammad Gazzali sent a letter of complaint about the disturbing  situation of the time and the plightof the people to him.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saljugian. Sultan Sangars character. literary and historical texts. Anvari Abiverdi. Amir Moezzi. Adib Saber
آزادیان، شهرام و حکیمی، حمیدرضا. (1393). «سلجوقیان و حمایت از ادبیات فارسی»، ادب فارسی، سال4، شماره 1، شماره پیاپی 13، 92-73.
امیر معزّی. (1362). کلیات دیوان امیر معزی، با مقدمه و تصحیح ناصر هیّری، چاپ اوّل، تهران: مرزبان.
انوری ابیوردی (1376).دیوان انوری، با مقدمه سعید نفیسی، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.
بازورث و دیگران. (1390). سلجوقیان، چاپ دوم، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران: مولی.
راوندی. (1386). راحه­الصدور و آیه­السرور در تاریخ آل سلجوق، به سعی و تصحیح محمد اقبال، با مقدمه بدیع­الزمان فروزانفر و استاد مجتبی مینوی، چاپ اول، تهران: اساطیر.
رضائیان، علی. (1391). «بررسی و مقایسه روند مشروعیت­یابی سیاسی سلاطین سلجوقی طغرل (455-429هـ ق) و سنجر (552-511 هـ ق)»، مطالعات تاریخ اسلام، سال چهارم، شماره 14، صص 92-77.
جوینی، عطا بن محمد. (1386). تاریخ جهانگشای جوینی، به اهتمام شاهرخ موسویان، بر اساس تصحیح علامّه محمد قزوینی ، تهران: دستان.
ستارزاده، ملیحه. (1384). سلجوقیان (590-431ق چاپ اول، تهران: سمت.
سنایی، مجدود بن آدم. (1390). دیوان حکیم سنایی غزنوی، بر اساس معتبرترین نسخه­ها، مقدمه، شرح زندگی و شیوه سخن سنایی به قلم بدیع­الزمان فروزانفر، به اهتمام پرویز بابایی، تهران: نگاه.
سوزنی سمرقندی. (1338). دیوان حکیم سوزنی سمرقندی، تصحیح و مقدمه و شرح احوال و فهرست لغات و ترکیبات و جایها با معانی و تفاسیر از دکتر ناصرالدین شاه­حسینی، تهران: امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386). تازیانه­های سلوک نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی، تهران: آگاه.
ظهیرالدین نیشابوری. (1332). سلجوق­نامه، تهران: خاور.
....................................... . (1389). مفلس کیمیافروش (نقد و تحلیل شعر انوری)، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1382). سبک­شناسی شعر، تهران: فردوس.
عبدالواسع جبلی. (2536). دیوان عبدالواسع جبلی، به اهتمام و تصحیح و تعلیق ذبیح­الله صفا، تهران: امیرکبیر.
غزالی طوسی. (1333). مکاتیب فارسی غزالی به نام فضایل­الانام من رسائل حجه­الاسلام، گردآورنده یکی از منسوبان وی، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال، تهران: کتابفروشی ابن سینا.
فروزانفر، بدیع­الزمان. (1387). سخن و سخنوران ، تهران: زوّار.
محمّد عوفی. (1335). لباب­الالباب، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: ابن سینا-علمی.
وزین­پور، نادر. (1374). مدح داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی، تهران: معین.