فصلنامه نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه مازندران

چکیده

شطح، به عنوان زبان ویژه‌ی برخی از عرفا، همواره محل توجّه محقّقان حوزه‌ی عرفان و تصوف بوده است. درباره‌ی ویژگی و چند و چون شطح مباحث بسیاری طرح، و از دیدگاه زبانشناسی، روانشناسی، فلسفی، ذوقی- هنری و... بدان پرداخته شده است. در پژوهش حاضر شطح در زبان دو عارف نامی ایران یعنی عطار نیشابوری و احمد غزالی و در محدوده‌ی غزلیات عطار و سوانح العشاق غزالی مقایسه شده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است و داده‌ها بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش ناظر براین است که عطار و غزالی دو مورد شطح: فنا و بقا و جمع و تفرقه را در اثر خویش به کار برده و هرکدام تقریباً معنی مشابهی را از آن اراده کرده‌اند. شطحیات در زبان عطار از نظر صوری و ساختار بیرونی عموماً بر مبنای قرار دادن دو سوی یک پارادوکس در یک مصراع و یا حتّی معطوف کردنشان به هم و یا اضافه کردن یکی به دیگری است؛ حال آنکه در کار غزالی یک شطح در متن بسط پیدا می-کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparison of some examples of shath between Attar´s sonnets and Ahmad Ghazali´s book Sawaneh Al-Oshagh

نویسندگان [English]

  • masoud eskandari
  • zahra pashna

University of mazandaran

چکیده [English]

Shath (or ecstatic utterance of sufists), as the special language of some mystics, has always been the focus of mysticism and Sufism scholars all over the world. There has been a lot of discussion about the characteristics of them, and they have dealt with it from different linguistic, psychological, philosophical, aesthetical, artistic, and other aspects. In the present study, Shath has been compared in the language of two famous Iranian mystics, namely Attar Neyshabouri and Ahmad Ghazali, and in the range of Attar`s sonnets and the book Sawaneh of Ahmad Ghazali. The research method in this paper is descriptive-analytical and the data have been collected and analyzed based on library studies. The result of the research is that both Attar and Ghazali have used two examples of shath in their work:”annihilation and subsistence”, and “unification and division”, and each of them has intended almost the same meaning from it. Attar`s language in terms of form and external structure is generally based on placing two sides of a paradox in one hemistich or even make a conjunction with them or adding one to the other to make a possessive compound; However, in Ghazali`s work, one shath expands in the text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shath
  • Attar´s sonnets
  • Sawaneh Al-Oshagh
  • Ahmad Ghazali
  • Personal shath
آذرنوش، آذرتاش (1391) فرهنگ معاصر عربی- فارسی، چ14، تهران: نی.
آملی، سید حیدر (1387) جلوه دلدار؛ ترجمه جامع الاسرار و منبع الانوار، چ2، ترجمه سید یوسف ابراهیمیان آملی، تهران: رسانش.
التهانوی، محمدعلی (1996) کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، المجلد الاول، ترجمه و تحقیق: علی دحروج، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون السلسله موسوعات المصطلاحات العربیه و الاسلامیه.
استیس، والتر ترنس (1375) عرفان و فلسفه چ4، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش.
السرّاج الطوسی، ابی النصر (1960) اللمع فی التصوف، حققه و قدّم له الدکتور عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور، دارالکتب الحدیث بمصر و مکتبه المثنی ببغداد.
انصاری، قاسم (1388) مبانی عرفان و تصوف، چ7، تهران: طهوری.
بقلی شیرازی، روزبهان (1394) شرح شطحیات، چ7، با تصحیح و مقدمه هانری کوربن، تهران: طهوری.
جیمز، ویلیامز (1372) دین و روان، چ2، ترجمه مهدی قائنی، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
حافظ، خواجه شمس الدین محمد (1387) دیوان اشعار، چ2، تهران: نشر دیدار.
ستاری، جلال (1386) مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چ3، تهران: مرکز.
سجادی، سید جعفر (1389) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چ9، تهران: طهوری.
سلیمانیان، حمیدرضا (1389) «زبان عرفانی در تأمّلات فلسفی و زبانشناسی با نیم نگاهی به دیدگاه مولوی» ادب پژوهی، شماره یازده، صص 143- 166.
سهروردی، عمر ابن محمد (1384) عوارف المعارف، چ3، ترجمه ابومنصوربن عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام دکتر قاسم انصاری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شاهسوند، عاطفه (1390) بررسی شطحیات در دیوان عطار نیشابوری، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، به راهنمایی دکتر شیرزاد طائفی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی (پردیس آموزش­های نیمه حضوری)
شیمل، آنه ماری (1387) ابعاد عرفانی اسلام، چ6، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شیمل، آنه ماری (1370) شکوه شمس؛ سیری در آثار و افکار مولانا، چ2، ترجمه حسن لاهوتی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
عطار نیشابوری، فرید الدین (1392) دیوان اشعار، چ14، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
عطار نیشابوری، فرید الدین (1322) تذکره الاولیاء، به سعی و اهتمام رینولد نیکلسون، لیدن: مطبعه بریل.
غزالی محمدبن محمد (1386) احیاء علوم الدین (ربع سوم)، چ6، ترجمه مؤید الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، احمد (1388) مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، چ4، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فولادی، علیرضا (1389) زبان عرفان، چ 3، تهران: نشر سخن با همکاری انتشارات فراگفت.
مدرسی، فاطمه (1386) «شطح عارف و گستاخی دیوانه در مثنوی­های عطار» نامه فرهنگستان، شماره 35، صص 84- 120.
هجویری، علی بن عثمان (1387) کشف المحجوب، چ10، تصحیح و. ژوکوفسکی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: طهوری.