نقد و ارزیابی معادل یابی واژگانی در ترجمۀ عربی تاریخ بیهقی براساس الگوی گارسس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

یحیی الخشاب و صادق نشأت در سال 1956 میلادی تاریخ بیهقی را به عربی ترجمه کردند. ارزش علمی و ادبی تاریخ بیهقی در میان متون فارسی و تاریخی، بایستگی ارزیابی و نقد چنین ترجمه ای را نمایان می کند. نقد ترجمه یکی از روش هایی است که در نمود سطح کیفی متون مترجَم راهگشا است. هدف این پژوهش، نقد و ارزیابی معادل یابی واژگانی تعریب تاریخ بیهقی از آغاز تا پایان داستان حسنک وزیر براساس سطح معنایی ـ لغوی الگوی کارمن گارسس است. تعریف، معادل فرهنگی یا کارکردی، همانندسازی، بسط نحوی، قبض نحوی و ابهام از جمله مؤلّفه های این سطح از الگو هستند که در این پژوهش به آنها می پردازیم. این پژوهش روشن می کند که معادل یابی واژگان و اصطلاحات متن مبداء در زبان متن مقصد دامنه ای فراخ دارد و به همین سبب، عموم اشکالات ترجمه عربی تاریخ بیهقی، واژگانی است. مترجمان از همانند سازی و تعریف بیشتر از همۀ مؤلّفه ها برای ترجمه این متن کهن بهره برده اند. یکدست نبودن معادل واژگانی در سراسر متن دیده می شود و بی توجّهی مترجمان به تحوّلات زمانی واژگان و معانی پنهان و کنایی اصطلاحات فارسی مهم ترین دلیل رخ دادن خطاهای ترجمۀ واژگانی در این متن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Critique and evaluation of lexical equivalence of Arabic translation of Beyhaqi history based on Garces model

نویسنده [English]

  • Nafiseh Reisimobarake
Assistant Professor of Persian Language and Literature, Yazd University.Yazd,Iran
چکیده [English]

In 1956, Yahya al-Khashab and Sadegh Nashat translated the history of Beyhaqi into Arabic. The scientific and literary value of Beyhaqi's history among Persian and historical texts shows the necessity of evaluating and criticizing such a translation. Criticism of translation is one of the methods that is helpful in showing the quality level of translated texts. The purpose of this research is to criticize and evaluate the lexical equivalence of the translation of Beyhaqi history from the beginning to the end of Hasnak Vazir's story based on the semantic-lexical level of the Carmen Garces model. Definition, cultural or functional equivalent, assimilation, syntactic expansion, syntactic bill, and ambiguity are among the components of this level of the model that we will discuss in this research. This research makes it clear that the equivalence of the words and terms of the source text in the language of the target text has a wide range, and for this reason, most of the problems in the Arabic translation of Beyhaqi history are lexical. The translators have taken advantage of the assimilation and definition of all the elements to translate this ancient text. The non-uniformity of lexical equivalents can be seen throughout the text, and the translators' inattention to the time evolution of words and the hidden meanings and irony of Persian terms is the most important reason for the occurrence of lexical translation errors in this text.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Beyhaqi History
  • Arabic Translation
  • Translation Criticism
  • Garces Model
آذرشب، محمّدعلی، ملکی، معصومه، اسدالله­یی، لیلا (1398)، «تطبیق و ارزیابی ترجمه­های قرآن کریم فولادوند و الهی قمشه­ای براساس الگوی گارسس، مطالعۀ موردی سورۀ مبارکۀ قمر»، مطالعات ترجمۀ قرآن و حدیث، ش12، صص260-225.
ابن­الرسول، سیّد­محمّدرضا،رئیسی­مبارکه، نفیسه (1392)، «نادرستی‌های عمده در برگردان عربی تاریخ بیهقی»، پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، ش8، صص195-175.
احمدی، محمدنبی، قنبری، زهرا (1399)، «نقد ترجمۀ فارسی داستان نهر الذهب براساس نظریۀ سطح مبنایی-لغوی الگوی گارسس»، پژوهش­های ترجمۀ در زبان و ادبیات عربی، ش22، صص172-147.
اسودی، علی، احمدی بیغش، خدیجه (1399)، «ارزیابی حسن تعابیر قرآنی در برخی از ترجمه­های فارسی براساس مدل گارسس»، زبان­پژوهی، ش34، صص27-46.
اسودی، علی، مظفری، سودابه، زارع، اکرم (1400)، «آسیب شناسی ترجمه مای شبیه به لیس در جزء اول و دوم قرآن کریم براساس نظریۀگارسس»، زبان­پژوهی، ش38، صص34-9.
افروز، محمود (1399)، «ارتقاء الگوی گارسس (1994م) از رهگذر بررسی ترجمه­های انگلیسی شاهکار سورئالیستی هدایت»، ادبیات پارسی معاصر، ش2، صص74-51.
اقبالی، مسعود، نامداری، ابراهیم (1397)، «نقد و بررسی ترجمۀ الهی قمشه­ای و مکارم شیرازی از سورۀمبارکۀ یوسف با تأکید بر نظریۀ سطح صرفی و نحوی گارسس»، پژوهش­های زبان شناختی قرآن، ش2، صص191-154.
امرایی، محمّد­حسن (1397)، «نقد و ارزیابی کیفیّت ترجمۀ قرآن آیت­الله یزدی براساس نظریۀ گارسس، مطالعۀ موردی: سورۀبقره»، مطالعات ترجمۀ قرآن و حدیث، ش10، صص1-۴۶.
انوری­کوهستانی، علی (1396)، «نقد و بررسی ترجمۀ آیات متشابه لفظی در قصص قرآن کریم براساس رویکرد گارسس»، پایان­نامۀکارشناسی ارشد. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
بابازاده­اقدم، عسگر، کرمی میرعزیزی، بیژن، نامداری، ابراهیم، مهدی پور، فاطمه (1398)، «تغییر بیان در سطح دستوری و واژگانی براساس مدل گارسس»، مطالعۀموردی: ترجمۀ حدادعادل، انصاریان، معزّی از جزء 29 و 30 قرآن، پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، ش21، صص279-305.
بابازاده اقدم، عسگر، تک تبار فیروزجانی، حسین، نامداری، ابراهیم، مهدی پور، فاطمه (1399)، «بررسی واژگانی ترجمه­های حدادعادل، معزّی و انصاریان در آیاتی از جزء 29 و 30 قرآن کریم با تکیۀ بر نظریۀسطح معنایی-لغوی گارسس»، مطالعات ترجمۀ قرآن وحدیث، ش13، صص32-1.
بخشی، مریم (1399)، «بررسی راهبرد کاهش در ترجمۀ فولادوند از صحیفه­سجادیه براساس نظریۀ گارسس»، مطالعات ترجمۀ قرآن و حدیث، ش14، صص61-35.
بخشی، مریم، ظفری، کبری، باقری، سپیده (1399)، «بررسی تعریب کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران اثر استاد مطهری براساس مدل گارسس»، پژوهش­های ترجمۀ در زبان و ادبیات عربی، ش23، صص341-305.
بشیری، علی، هادوی خلیل آباد، زهرا (1399)، «نقد ترجمۀرمان فرانکشتاین فی­البغداد نوشتۀاحمد سعداوی براساس نظریۀ گارسس»، پژوهش­های ترجمۀ در زبان و ادبیات عربی، ش23، صص304-271.
بیهقی، محمد­­بن­حسین (1319)، تاریخ بیهقی، به تصحیح و تعلیقات سعید نفیسی، تهران: انتشارات کتابخانۀ سنائی.
بیهقی، محمد­­بن­حسین (1324)، تاریخ بیهقی، به اهتمام قاسم غنی و علی­اکبر فیّاض، تهران: چاپخانة بانک ملّی ایران.
بیهقی، محمد­­بن­حسین (1381)، تاریخ بیهقی، به­کوشش خلیل خطیب­رهبر، تهران: مهتاب.
بیهقی، محمد­­بن­حسین (1956)، تاریخ البیهقی، به­ترجمة یحیی­الخشاب، و صادق نشأت، قاهره: مکتبه الانجلو المصریه.
حاجی­زاده، مهین، فرهادی، پروین، فرهادی، رعنا (1398)، «نقد و ارزیابی ترجمۀ محمّد دشتی از نهج­البلاغه براساس مدل گارسس»، مطالعۀ موردی: ترجمۀ خطبۀ اول و حکمت­های1 تا20، پژوهش­های ترجمۀ در زبان و ادبیات عربی، ش21، صص۹ - ۴۴.
دهخدا، علی­اکبر (1373)، لغت­نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رحیمی­آذین، مرضیه، قائمی، مرتضی، مسبوق، سیّد­مهدی (1399)، «تأثیر بهره­گیری از راهبرد بسط در میزان کفایت و مقبولیّت ترجمه­های صفّارزاده، مجتبوی و فولادوند از قرآن کریم»، پژوهش­های قرآنی، ش97، صص44-25.
رحیمی آذین، مرضیه، قائمی، مرتضی، مسبوق، سیدمهدی (1399)، «راهبردهای صفارزاده و مجتبوی در ابهام­زدایی واژگانی قرآن کریم و میزان بسندگی و پذیرفتگی آنها براساس الگوی گارسس». مطالعات ترجمۀ قرآن و حدیث، ش13، صص128-88.
رحیمی­خویگانی، محمّد (1396)، «نقد واژگانی ترجمۀ موسوی گرمارودی از قرآن کریم با تکیۀ بر سطح معنایی لغوی گارسس»، مطالعات ترجمۀ قرآن و حدیث، ش7، صص۶۹-۹۴.
رحیمی­خویگانی، محمّد، علی­کرمی، عسگر، باقری دهبارز، حمید (1396)، «نقدی بر انتخاب­های واژگانی محمّد دشتی در ترجمه نهج­البلاغه از منظر سطح معنایی لغوی گارسس»، پژوهش­های ترجمۀ در زبان و ادبیات عربی، ش19، صص۳۲ - ۹.
رشیدی، ناصر، فرزانه، شهین (1389)، «ارزیابی و مقایسۀ ترجمه­های فارسی رمان انگلیسی شاهزاده و گدا اثر مارک تواین براساس مدل گارسس (1994م)»، زبان­پژوهی، ش3، صص57-105.
رشیدی، ناصر، فرزانه، شهین (1392)، «ارزیابی و مقایسه دو ترجمۀ فارسی از رمان انگلیسی دن کیشوت اثر میگوئل دوسروانتس براساس الگوی گارسس(1994م)»، زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، ش15، صص41-56.
زارع، اکرم (1399)، «آسیب­شناسی ترجمۀ نواسخ در جزء اول و دوم قرآن کریم براساس نظریۀ گارسس». پایان­نامۀکارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه خوارزمی.
سپاسی­فر، سنا (1397)، «نقد ترجمه­های رمان شرق­المتوسط عبدالرحمن متیف براساس الگوی ارزیابی گارسس»، پایان­نامۀکارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهرا (س).
صیادانی، علی، اصغرپور، سیامک، خیراللهی، لیلا (1396)، «نقد و بررسی ترجمۀ فارسی رمان "قلب­اللیل" با عنوان "دل شب" براساس الگوی گارسس»، پژوهش­های ترجمۀ در زبان و ادبیات عربی، ش 16، صص118-87.
فرزانه، شهین (1387)، «ارزیابی و مقایسه ترجمه­های فارسی رمان انگلیسی شاهزاده و گدا اثر مارک تواین براساس مدل گارسس(1994)»، پایان­نامۀکارشناسی ارشد. شیراز: دانشگاه شیراز.
فرهادی، رعنا (1397)، «بررسی ترجمه­های قرآن کریم براساس مدل گارسس (مطالعۀ موردی سوره­های الطور، الحاقه و البلد در ترجمه­های بهاء الدین خرمشاهی، طاهره صفارزاده و محمود حسن شیخ الهند)»، پایان­نامۀکارشناسی ارشد.تبریز: دانشگاه شهید مدنی.
قاسمی، سمیه (1399)، «کاربست نظریۀکارمن والرو گارسس در نقد ترجمۀ گلستان سعدی از فارسی به عربی (مورد پژوهانه بررسی ترجمۀ محمد الفراتی)». پایان­نامۀکارشناسی ارشد. اردبیل: دانشگاه محقّق اردبیلی.
کشفی، سیّده محبوبه، قاسم نژاد، زهرا (1400)، «مقایسه و ارزیابی ترجمۀ انصاریان و طاهری از سورۀملک براساس الگوی گارسس»، مطالعات ترجمۀ قرآن و حدیث، ش15، صص190-156.
گلزار، ابوذر (1399)، «روش­شناسی ترجمۀ واژگان و جملات نشاندار استعاری در خطبۀ غراء و نامۀ 31 نهج البلاغه براساس سطح سبکی گارسس (بررسی موردی: ترجمه­های انصاریان، مبشّری، فیض الاسلام، زمانی، شهیدی)». پایان­نامۀدکتری. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
متقی­زاده، عیسی، نقی­زاده، سید­علا (1396)، «ارزیابی ترجمۀ متون ادبی فارسی به عربی براساس مدل کارمن گارسس، پیام رهبر انقلاب به مناسبت موسم حج 1395 برای نمونه»، پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، ش16، ص194-169.
محقّق، مهدی (1374)، «برخی از اصطلاحات اداری و دیوانی در تاریخ بیهقی»، یاد­نامة ابوالفضل بیهقی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، صص608 -631.
مهدی­پور، فاطمه (1397)، «نقد و بررسی ترجمه­های حدادعادل، انصاریان، معزی در جزءهای 29 و 30 قرآن کریم براساس الگوی گارسس»، پایان­نامۀکارشناسی ارشد. ارومیه: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی خوی.
نیازی، شهریار، قاسمی­اصل، زینب (1397)، الگوهای ارزیابی ترجمه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نیازی، شهریار، اصغری، جواد، فؤادیان، محمدحسن، هاشمی، انیسه­سادات (1399)، «بررسی کارآمدی الگوی گارسس در ارزیابی ترجمۀقرآن، مطالعۀموردی ترجمۀ مکارم شیرازی»، مطالعات ترجمۀ قرآن و حدیث، ش 12، صص 355-315.
نیازی، شهریار، هاشمی، انیسه سادات (1398)، «بررسی میزان کارآمدی سطح نحوی-واژه­ساختی الگوی گارسس در ارزیابی ترجمۀ قرآن، مطالعۀ موردی: ترجمۀ مکارم شیرازی از پنج سورۀ قرآن»، پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، ش21، ص۹۵ - ۱۲۸.
هویزاوی، فاطمه (1398)، «بررسی تطبیقی ترجمۀ آیتی و فولادوند با رویکرد سطح معنایی کارمن گارسس (پنج جزء پایانی قرآن کریم)»، پایان­نامۀکارشناسی ارشد. اراک: دانشگاه اراک.