فصلنامه نقد، تحلیل و زیبایی شناسی متون

بررسی اقوال و احوال بایزید بسطامی و جنید بغدادی بر طبق نظریه روان‌شناسی مثبت

زهراسادات حسینی؛ عسگر صلاحی؛ مسروره مختاری

دوره 6، شماره 2 ، تیر 1402، ، صفحه 49-68

چکیده

چکیدهامروزه با گسترش مطالعات بینارشته‌ای مرزهای سنتی رشته‌های مختلف دانشگاهی تغییر کرده و بسیاری از آثارگذشتگان با استفاده از نظریات جدید بازکاوی و مورد مطالعۀ مجدد قرار گرفته‌است. روان‌شناسی مثبت ... بیشتر چکیدهامروزه با گسترش مطالعات بینارشته‌ای مرزهای سنتی رشته‌های مختلف دانشگاهی تغییر کرده و بسیاری از آثارگذشتگان با استفاده از نظریات جدید بازکاوی و مورد مطالعۀ مجدد قرار گرفته‌است. روان‌شناسی مثبت که به‌تازگی مورد توجه روان‌شناسان قرار گرفته؛ مؤلفه‌هایی را عنوان می‌کند که با اصول عرفا بسیار نزدیک است. سلیگمن مؤلفه‌های مؤثر در این حوزه را به شش قسمت تقسیم کرده‌است: خرد، شجاعت، عشق، عدالت، میانه‌روی و تعالی. این فضیلت‌ها در میان آثار عرفا مشهود است، از جمله تذکرةالاولیای عطار که به شرح اقوال عارفان پرداخته است. جستار حاضر با استفاده از روش تحلیلی– توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای به بررسی اقوال جنید بغدادی و بایزید بسطامی پرداخته است. با بررسی زندگی این دو پیشوای بزرگ مشرب‌های عرفانی متفاوت و مهم یعنی «عرفان عابدانه» و «عرفان عاشقانه»، می‌خواهیم به نکاتی از زندگی و شخصیت آنها پی‌ببریم که با مؤلفه‌های روان‌شناسی مثبت‌گرا مطابقت بیشتری دارد. مؤلفة خرد اولین اصل مثبت‌گرایان است و مکرر در احوال این دو بزرگوار مشاهده می‌شود و یا تعالی، آخرین مؤلفة مثبت‌گرایان، تک تک اصولش بجز فضیلت شوخ‌طبعی مابقی با رفتار آنان مطابقت دارد. مؤلفه‌هایی نظیر عشق، عدالت و میانه‌روی نیز با آموزه‌های عارفان شباهت زیادی دارد، اما مؤلفه‌ای مانند شجاعت کمتر به آن توجه شده است.

بررسی روش دستور آموزشی در کتاب‌های دستور زبان فارسی

نوشاد رضائی؛ بیژن ظهیری ناو؛ شکرالله پورالخاص؛ بهزاد رهبر

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 111-131

چکیده

بررسی کتاب‌های دستور زبان فارسی و بازنمایی شیوه‌های بیان و آموزش آن‌ها در تطبیق با نظریه‌های جدید آموزشی می‌تواند راه-گشای دستورنویسی و آموزش علمی آن باشد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی کتاب‌های دستور ... بیشتر بررسی کتاب‌های دستور زبان فارسی و بازنمایی شیوه‌های بیان و آموزش آن‌ها در تطبیق با نظریه‌های جدید آموزشی می‌تواند راه-گشای دستورنویسی و آموزش علمی آن باشد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی کتاب‌های دستور زبان فارسی با معیارهای روش دستور آموزشی بوده است. در این پژوهش گردآوری‌ داده‌ها به‌صورت کتاب‌خانه‌ای بود که با بررسی 9 کتاب دستور زبان فارسی انجام شد. بررسی داده‌ها به‌صورت توصیفی-تحلیلی و با طراحی بازبینه‌هایی بر اساس رویکرد زبان‌شناسی کاربردی و دستور آموزشی صورت گرفت. با توجه به گسترده بودن حوزة دستور زبان فارسی، پیکرة داده‌ها بر اساس سه پیش‌شرط: معتبر بودن، جامع بودن و معاصر بودن برگزیده شد. برای اجرا و تطبیق رویکردها و روش‌های بنیادین، بازبینه‌هایی طراحی شد تا همة کتاب‌ها در چارچوبی منظم سنجیده شوند. بر این اساس ویژگی‌های هر یک از نظریه‌های اساس استخراج شد و به‌صورت شاخص‌‌ شماره‌گذاری شد تا یافته‌ها روبه‌روی آن‌ها درج شود. بنابر یافته‌های پژوهش حاضر: کتاب‌های دستور زبان فارسی مطابق با دستور توصیفی ساختگرا یا صورتگرا و به روش قیاسی نوشته‌ شده‌اند. در هیچ‌یک از آن‌ها شاخص‌های دستورآموزشی مانند بافت-‌محوری، در نظر گرفتن فرم و معنا و کارکرد، مفهوم-‌محوری، تکلیف-محوری، تولید-محوری، توجه به گونه‌های گفتاری، معیار آموزش نبوده است. در این پیکره تأکید بر دانش زبانی است؛ نه توانش ارتباطی. طبق این بررسی، دستور زبان فارسی بر اساس پیکره‌ای از داده‌های زبانی نوشته نشده‌ است. نتایجِ پژوهش حاضر می‌تواند برای دستورنویسان، مدرسان و پژوهندگان دستور زبان فارسی و نیز حوزة آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان مفید باشد.

نگاهی به جلوه‌های متکّثر نوستالژی در اشعار ژاله اصفهانی

شیوا معینی؛ زیبا اسماعیلی

دوره 5، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 96-123

چکیده

«نوستالژی» واژه‌ای یونانی است که در زبان فارسی معادل حس دلتنگی و حسرت نسبت به گذشته است. اگرچه این عنوان به تازگی در زبان و ادبیات فارسی وارد شده است اما این حس و حسرت در شعر و ادبیات فارسی از دیرباز ... بیشتر «نوستالژی» واژه‌ای یونانی است که در زبان فارسی معادل حس دلتنگی و حسرت نسبت به گذشته است. اگرچه این عنوان به تازگی در زبان و ادبیات فارسی وارد شده است اما این حس و حسرت در شعر و ادبیات فارسی از دیرباز بازتاب داشته است. نوستالژی، در آثار اغلب شاعران معاصر قابل مشاهده است. با مطالعۀ آثار ژاله اصفهانی، مصادیق بارزی از بیان این حس و حسرت مشاهده می‌شود و بازیابی تأثر نوستالژیک در اشعار او هدف پژوهش حاضر است. جامعۀ آماری پژوهش کلیات اشعار ژاله اصفهانی است. طرح پژوهش از نوع گفتمان‌کاوی کیفی و روش انجام تحقیق توصیفی تحلیلی است. جهت دستیابی به داده‌های پژوهش، مولفه‌های نوستالژیک رمانتیسم در اشعار ژاله اصفهانی بازیابی شد. در مرحلۀ بعد، پس از ارائۀ توصیفات کتابخانه‌ای، با روش تحلیلی داده‌ها مورد بررسی قرار گرفتند. مصادیق نوستالژی در شعر ژاله اصفهانی در سه زیرمجموعه نوستالژی خاطرۀ فردی، نوستالژی خاطرۀ جمعی و نوستالژی سیاسی بررسی گردید. در نوستالژی خاطرۀ فردی؛ رجعت به دوران گذشته، دوری از خانواده و دوستان، نارضایتی از گذر عمر، در نوستالژی خاطرۀ جمعی؛ وطن، حسرت از دست رفتن ارزش‌ها، بازگشت به اسطوره و بازگشت به طبیعت و در نوستالژی سیاسی؛ آزادی، نارضایتی از کشور و مهاجرت، حسرت بر دوران طلایی تاریخ ایران، اعتراض به ویرانی وطن، نارضایتی از غفلت مردم و اعتراض به ظلم در طول تاریخ بازتاب دارد. نتایج بررسی نشان داد که جلوه‌های متکثّر نوستالژی در اشعار ژاله اصفهانی متجلّی است.

وجه امری در غزلیات حافظ

محمد حسن ارجمندی فر؛ خدابخش اسدالهی

دوره 5، شماره 3 ، مهر 1401، ، صفحه 26-47

چکیده

حافظ همانطور که از نظر جنبه‌های بلاغی از سرآمدان ادبیات منظوم فارسی است، از نظر جنبه‌‌های دستوری نیز باید واجد شرایط استادی باشد، از این روی بررسی جنبه‌های دستوری در دیوان او می‌تواند مرجع اطمینان‌بخشی ... بیشتر حافظ همانطور که از نظر جنبه‌های بلاغی از سرآمدان ادبیات منظوم فارسی است، از نظر جنبه‌‌های دستوری نیز باید واجد شرایط استادی باشد، از این روی بررسی جنبه‌های دستوری در دیوان او می‌تواند مرجع اطمینان‌بخشی برای بیشآگاهی در حوزة دستور زبان فارسی باشد. این مقاله با بررسی وجه امری در غزلیات حافظ شیرازی می‌کوشد به واکاوی دیدگاه او به این وجه دستوری بپردازد و با چراغ روشنگر او نقطه‌های تاریک دستور زبان فارسی را روشن سازد. بررسی وجه امری در غزلیات حافظ، با جستجوی افعال امر و نهی از پنج منظر دستوری در غزلیات او آغاز شد و 1835 فعل امر و نهی در 495 غزل او یافت و مشخص شد چهارپنجم آنها فعل امر و بقیه فعل نهی هستند، همچنین دوسوم این افعال، فعل ساده و بقیه غیرساده بودند. در بررسی ساختار این افعال مشخص شد بیشترین سهم به افعال امر «بدون پیشوند فعلی» و بعد از آن به افعال امر و نهی با «پیشوند فعلی بـ و مـ» تعلق دارد. از منظر اغراض وجه امری، افعال امر بر اساس سیزده غرض و افعال نهی بر اساس هفت غرض بررسی شد که بیشترین فراوانی اغراض فعل امر به غرض‌های «اذن و اجازه» و «ارشاد و ترغیب و تشویق» و بیشترین فراوانی اغراض نهی به غرض‌های«تهدید و تحذیر» و «ارشاد» تعلق گرفت بنابراین حافظ در وجه امری بیشتر یک مرشد است. از منظر پنجم، وجه امری بر اساس نوع مخاطب، بررسی و مشخص شد،90درصد مخاطبان وجه امری در شعر حافظ، «دوم شخص مفرد(تو)» هستند. اما بر اساس شیوة دستوری حافظ تمام ضمایر اول شخص، دوم شخص و سوم شخص اعم از مفرد و جمع می‌توانند مخاطب وجه امری قرار گیرند.

تحلیل جایگاه دیو در مرزبان نامه از منظر آموزه های دین زرتشت و اسلام و باورهای عامیانه

خدابخش اسداللهی؛ علیرضا کاظمی ها

دوره 5، شماره 2 ، تیر 1401، ، صفحه 22-41

چکیده

در بین متون کهن ادبیات فارسی، شواهدی از رسوخ و نفوذ اساطیر کهن ملل می توان یافت که حاکی از تأثر نویسنده یا شاعر اثر از آن اساطیر است. آنگاه که اقوال نویسنده در متن از دیدگاه اسطوره شناختی مورد بررسی قرار ... بیشتر در بین متون کهن ادبیات فارسی، شواهدی از رسوخ و نفوذ اساطیر کهن ملل می توان یافت که حاکی از تأثر نویسنده یا شاعر اثر از آن اساطیر است. آنگاه که اقوال نویسنده در متن از دیدگاه اسطوره شناختی مورد بررسی قرار می گیرد؛ کم کم این تأثیرپذیری ها خود را نشان می دهند زیرا فردی که از نظرگاه علم الأساطیر به مطالعة متون – کلاسیک و معاصر- بپردازد، در صورت وجود تأثر صاحب اثر از یک کهن الگو یا عنصر اسطوره ای، متوجه این عامل در اثر خواهد شد. در داستان دیو گاوپای و دانای دینی – که در باب چهارم مرزبان نامه ثبت شده- نیز همین عناصر دیده می شود. وجود شخصیتی منفی به نام دیو- که خود از زمان تغییرات دین زرتشتی در بین ایرانیان، جایگاه والایش را از دست داده و بر اساس آموزه های زرتشت، دارای جایگاه پست و منفور شده، از یک سو و گاو پای بودن آن از سوی دیگر، نیز خبر دادن متن مرزبان نامه از استیلایی که دیوان ابتدا بر محیط داشته اند و همچنین، گرد آمدن تمامی آنان به فرمان دیوگاوپای، همگی عناصری هستند که از دیدگاه علم الأساطیر و خوانش متون کهن و اعتقادات دین اسلام و زرتشت و نیز باورهای عامیانه ، قابل ردیابی می باشد. لذا در این پژوهش بر آن بوده ایم تا تاثیر اساطیر و معتقدات ایرانیان زرتشتی و مسلمان دراین متن را تببین کنیم .

تحلیل بلاغی اشعارهوشنگ ابتهاج بر پایۀ هنجارگریزی معنایی با تکیه بر دفتر« سیاه مشق»

سعید محمدی کیش؛ حمیرا خانجانی

دوره 4، شماره 4 ، دی 1400، ، صفحه 74-95

چکیده

توانایی برقراری ارتباط از جمله امکاناتی است که بشر به بلندای تاریخ از آن در گفتار و نوشتار استفاده کرده است، در این میان، آرایش سخن نیز همواره مورد توجه سخن وران بوده است؛ بنابراین در تمامی آثار بزرگان ... بیشتر توانایی برقراری ارتباط از جمله امکاناتی است که بشر به بلندای تاریخ از آن در گفتار و نوشتار استفاده کرده است، در این میان، آرایش سخن نیز همواره مورد توجه سخن وران بوده است؛ بنابراین در تمامی آثار بزرگان پیرایگی و آراستگی کلام وجود دارد. در مراتب گوناگون زیبا سازی اثر هنری، هنجارگریزی یکی از شیوه‌ های آشنایی ‌زدایی و موضوعات نقد ادبی در مکتب فرمالیسم روس است. در هنجارگریزی معنایی شاعر بر اساس قواعـد معنایی حـاکم بـر زبان هنجار، از دو روش همنشینی و جانشینی کمک می‌گیرد. با توجه به اینکه حوزه‌ی معنا بیش از دیگر سطوح زبان در برجسته‌ سازی مـورد نظر اسـت، هر شاعری که بتواند بر حسب توانایی های ذوقی و علمی خود در این زمینه موفّق باشد، از اشعار ناب تری برخوردار خواهد بود. یعنی شاعر یا نویسنده در عین بیان موضوع به دنبال زیباتر بیان کردن آن نیز هست. در بررسی های زبانی و پژوهش های ادبی فارسی نیز نگرش فرمالیست ها، جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. این پژوهش با بررسی هنجارگریزی معنایی و تحلیل چگونگی به‌ کارگیری عناصر هنجارگریزی معنایی در شعر هوشنگ ابتهاج به گونه‌های مختلف هنجارگریزی معنایی از جمله تشبیه، استعاره، کنایه، مجـاز، ایهام، تضـاد، پارادوکس در صد غزل هوشنگ ابتهاج می پردازد.

تقابل‌های دوگانه در اشعار دفاع مقدّس

زیبا اسماعیلی؛ معصومه خجسته

دوره 4، شماره 4 ، دی 1400، ، صفحه 114-122

چکیده

تقابلهای دوگانه از جمله عوامل زبانی است که با تأثیرگذاری در سطح نحوی و فکری یک اثر، ساختار آن را هنریتر میسازد و در بررسیهای معناشناختی و ساختاری از عناصر بنیادین دستیابی به ساختار، جهان ... بیشتر تقابلهای دوگانه از جمله عوامل زبانی است که با تأثیرگذاری در سطح نحوی و فکری یک اثر، ساختار آن را هنریتر میسازد و در بررسیهای معناشناختی و ساختاری از عناصر بنیادین دستیابی به ساختار، جهان فکر و اندیشۀ آثار ادبی است. بدین منظور در این پژوهش که با روش کتابخانهای و با هدف شناخت هر چه بهتر دنیای شعری شاعران دفاع مقدّس انجام پذیرفته است، تلاش شده تا اشعار این دوره با رویکرد توصیفی – تحلیلی، براساس تقابلهای دوگانه بررسی گردد. بدین منظور1340 جفت واژۀ متقابل، همراه با بسامد آنها در شعر سه تن از شاعران برجسته این دوره ( قیصرامینپور، عبدالجبارکاکایی و علیرضا قزوه) استخراج و بر اساس انواع تقابلها طبقهبندی گردید. بررسی و تحلیل دادهها نشان داد که انواع تقابلها (مدرّج، مکمّل، دوسویه، جهتی ، متقاطر، خطی، واژگانی و ضمنی) در شعر این دوره یافت میشود و تقابلهای مکمّل و ضمنی بیشترین بسامد را دارند. نتیجه دیگری که در بررسی این اشعار حاصل شد این است که در سطح محتوایی نیز مفاهیم و اندیشههایی در تقابل با یکدیگر قرارگرفتهاند و میتوان گفت کاربرد تقابلها به فرایند معناسازی و برجستهسازی مفاهیم مربوط به جنگ، دفاع مقدّس و مسایل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی مدنظر شاعران کمک شایانی کرده و توانستهاست دغدغههای ذهنی شاعران را از طریق برجستهسازی منتقل کند. نکته قابل توجه دیگر در کاربرد تقابلها این است که در ساختار صورخیال اشعار نیز تأثیر بسزایی دارند و پایه بعضی صنایع ادبی مانند تلمیح، تشبیه، جناس، استعاره و غیره قرار گرفتهاند.

شیوه‌های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در شعر وصال شیرازی

سید امیر جهادی؛ حمیدرضا خوارزمی؛ علیرضا خداونددوست

دوره 4، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 4-24

چکیده

میرزا محمّد شفیع شیرازی متخلّص به وصال در سدۀ سیزدهم هجری، شاعری مسلمان و شیعهای دلسوخته، از محبّان اهل بیت و از جملۀ شاعرانی است که در سرودن اشعار خود به آیات قرآن، روایات، احادیث و وقایع مذهبی نظر ... بیشتر میرزا محمّد شفیع شیرازی متخلّص به وصال در سدۀ سیزدهم هجری، شاعری مسلمان و شیعهای دلسوخته، از محبّان اهل بیت و از جملۀ شاعرانی است که در سرودن اشعار خود به آیات قرآن، روایات، احادیث و وقایع مذهبی نظر داشته و به گونه‌ای استادانه با طبعی روان و زبانی گویا از دانسته‌های دینی خود در شعرش استفاده کرده است. در این پژوهش سعی شده که گونه‌‌های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در دیوان وصال شیرازی نشان داده شود. از جمله وجوه اهمیّت‌ این تحقیق این است که روش‌های بازتاب احادیث و آیات قرآن را در دیوان وصال از میان انبوه اشعار مدحی و توصیفی برجسته‌سازی و طبقه‌بندی شده و مواردی از قبیل، بررسی اعلام مذهبی «انبیاء، ائمة اطهار، اولیا»، بررسی تلمیحات مذهبی، همچنین نشان دادن بازتاب باورهای مذهبی در دیوان و کاربرد آیات قرآنی و احادیث را شامل می‌شود و به تحلیل بسامدی آنها می‌پردازد. بسامد تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در دیوان وصال به لحاظ قالب شعری، در درجۀ نخست، به قصاید و سپس به مثنوی‌های او اختصاص یافته است و در غزلیات وصال علیرغم تعداد بالا، در این قالب، تأثیرپذیری کمتری مشاهده می‌شود؛ همچنین وصال در تأثیرپذیرفتن از قرآن و احادیث که هرگاه فرصتی مناسب دیده از این امر بهره برده و با شیوه‌های مختلف این کار را انجام داده است؛ ازجمله اصرار ویژه‌ای به وام‌گیری از کلماتِ آیات قرآن، قرینه‌سازی با آیات و احادیث، و معطوف کردن ذهن مخاطب به آیات. روش مد نظر در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای و مبتنی بر تحلیل و توصیف محتوای کمّی و کیفی است.

بررسی الزامات و راه‌کارهای اقتصاد مقاومتی از دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی در شعر اقبال لاهوری

حامد صافی؛ محمد چکشیان

دوره 4، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 54-70

چکیده

اقتصاد مقاومتی اصطلاحی است که رهبر معظّم انقلاب اسلامی، نخستین بار، در شهریور ماه 1389 برای مقابله با هجمه‌های اقتصادی دشمنان مطرح کردند. بر اساس سخنان ایشان، اقتصاد مقاومتی بدین معناست که شرایط اقتصادی ... بیشتر

رستاخیز کهن‌الگوهای یونگ در داستان «بیدار کردن ابلیس معاویه را خیز وقت نماز است»

آزاده ابراهیمی پور

دوره 4، شماره 3 ، مهر 1400، ، صفحه 71-86

چکیده

کهن‌الگوها صورت‌های ازلی مشترک در ذهن و ضمیر ناخودآگاه جمعی افراد بشر هستند که در هر دوره‌ای به‌صورت عقاید رایج آن دوره خود را نشان می‌دهند و نگرش آن‌ها می‌تواند شناخت ما را در مورد جریان‌های ... بیشتر

بررسی رویکردهای سنّتی سبک شناسی در خمسۀ نظامی‌گنجه‌ای

محمد کریمی؛ شراره الهامی

دوره 4، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 53-77

چکیده

سبک و سبکشناسی، از مباحث داراز دامن و گستردۀ حوزۀ ادبیات و نقد ادبی است که با تاریخ ادبیات و زبانشناسی، پیونددارد. از اینرو بررسی سبکشناسانۀ متون نظم و نثر ادبی و دیدگاههای شاعران و نویسندگان، ... بیشتر سبک و سبکشناسی، از مباحث داراز دامن و گستردۀ حوزۀ ادبیات و نقد ادبی است که با تاریخ ادبیات و زبانشناسی، پیونددارد. از اینرو بررسی سبکشناسانۀ متون نظم و نثر ادبی و دیدگاههای شاعران و نویسندگان، از اهمیّت خاصی برخوردار و مورد توجّه پژوهشگران اعصار گذشته و روزگار معاصر بودهاست. مشخصههای رویکردهای سبک‌شناسی سنّتی (سبک شناسی شمّی، عاطفی، بیانی و تفسیری) که در آن ذوق، احساس و دریافت شهودی و شمّ شخصی دخالت دارد، در آثار نظامیگنجهای به وضوح دیدهمیشود. در این مقاله برآنیم تا با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش تحلیلی– توصیفی، پس از تعریف اصطلاحات، شواهدی از آثار او بیاوریم و دیدگاه‌ها و نگاه تازهاش را دربارۀ شعر و شاعری و همچنین برجستگی‌ها و مشخصه‌های سبکی آثارش را بررسی کنیم و با رویکردهای سبک‌شناسی سنّتی تطبیق دهیم. یافته‌ها نشانمی‌دهد که نظامیگنجهای شعر را از مقوله الهام می‌دانستهاست و در اشعارش از هاتف، سروش، جن و خضر سخن می‌گوید که شعر را به او تعلیم میدادهاند. این شاعر برجسته و سبک‌ساز با ساخت ترکیبات خاص و تازه، ابداع معانی جدید، تصویر جزئیات، انتخاب الفاظ و چینش مناسب در محور همنشینی و جانشینی و استفاده از آرایههای ادبی دست به ابتکاراتی زدهاست و سبک نو و طرز جدید خود را بنیان نهادهاست و در طول دوران، پیروان و مقلّدان بسیاری نیز یافتهاست.

نفی انتساب عجایب الدنیا به ابوالمؤید بلخی بر اساس شواهد تاریخی و متنی

رادمان رسولی مهربانی؛ محمدجواد احمدی‌زاده

دوره 4، شماره 2 ، تیر 1400، ، صفحه 98-117

چکیده

پژوهشگران دربارة کتاب عجایب الدنیا دو نظر دارند، عده‌ای آن را بازنویسی کتاب عجایب بر و بحر از ابوالمؤید بلخی می‌دانند و عده‌ای دیگر آن را کتابی مستقل می‌دانند که یکی از منابعش کتابی از ابوالمؤید ... بیشتر پژوهشگران دربارة کتاب عجایب الدنیا دو نظر دارند، عده‌ای آن را بازنویسی کتاب عجایب بر و بحر از ابوالمؤید بلخی می‌دانند و عده‌ای دیگر آن را کتابی مستقل می‌دانند که یکی از منابعش کتابی از ابوالمؤید بلخی بوده است. باتوجه‌به اطلاعاتی که در صدر و مقدمة سه نسخة بازمانده از متن آمده، سبک نوشتاری متن، اطلاعاتی که در تاریخ سیستان دربارة ابوالمؤید آمده، و نیز آنچه نویسندة عجایب الدنیا در میان حکایات از خودش گفته، و درنهایت حکایات مشابهی که در این کتاب و گرشاسپ‌نامه آمده است، نشان داده شده که این کتاب بازنویسی کتاب ابوالمؤید نیست، بلکه عجایب الدنیا کتابی مستقل است و فقط یکی از منابع مؤلف آن، ابن‌محدث تبریزی، کتابی از ابوالمؤید، به اقرب احتمال کتاب گرشاسپ بوده است و همان‌طور که مؤلف از ابوالمؤید نقل کرده از دیگرانی چون نجیب همدانی هم با ساختاری یکسان مطالبی را نقل کرده است. می‌توان احتمال داد که چون در طول زمان خطبة نسخه از بین رفته، توضیحاتی که مؤلف در ابتدای اولین حکایت باقی‌مانده از متن دربارة ابومطیع بلخی داده بوده، به‌اشتباه خطبة کتاب فرض شده و بعدا به دلیل نقل مطالبی از ابوالمؤید در عجایب الدنیا و نیز شهرت او، کتاب به ابوالمؤید بلخی منسوب شده است. ذکر نام «ابوالمؤید ابومطیع بلخی» در یکی از نسخ شاهدی بر این ماجراست. دلایلی که دیگر پژوهشگران در انتساب اثر به ابوالمؤید ذکر کرده‌اند، همگی ضعف‌هایی دارند و کافی نیستند.

رسالت شاعردر نظریه ادبی حکیم نظامی گنجوی

مهدی اخروی

دوره 4، شماره 1 ، فروردین 1400، ، صفحه 106-124

چکیده

حکیم نظامی گنجوی از اندیشه ورانی است که برای فعالیت های هنری و شعری خود سبک و ایده مشخصی دارد و به وضوح باورها و اعتقادات خود را در هر زمینه ای بیان می کند. در هیاهوی امروز مکاتب ادبی در مورد رسالت شعر و ... بیشتر

جایگاه ادبی هاتفی در آیینۀ پژوهش‎های معاصر

سیدعلی کرامتی مقدم؛ سیده آمنه حسینی جهانگیر

دوره 4، شماره 1 ، فروردین 1400، ، صفحه 125-143

چکیده

هاتفی خرجردی از شاعرانِ بزرگ اواخر دورۀ تیموری است. اگر چه در آغاز کار مقلّد شاعران بزرگی چون فردوسی و نظامی بود و به تبعیت از آنان آثاری را خلق کرد ولی در بسیاری موارد توانست از حدّ تقلید فراتر رود و ابتکاراتی ... بیشتر هاتفی خرجردی از شاعرانِ بزرگ اواخر دورۀ تیموری است. اگر چه در آغاز کار مقلّد شاعران بزرگی چون فردوسی و نظامی بود و به تبعیت از آنان آثاری را خلق کرد ولی در بسیاری موارد توانست از حدّ تقلید فراتر رود و ابتکاراتی داشته باشد. خلّاقیت‎های ادبی هاتفی در شعر و آثارش سبب شده است که بعدها او را از شعرای‌ زبردست‌ قرن‌ نهم و دهم هرات‌ و از شاعران صاحب سبک به شمار آورند و در تذکره‎ها از او با عناوینی چون«زُبدۀ شعرا» و «افصح فُصحا» یاد کنند. اگرچه هاتفی شاعر بزرگی بوده و در عهد خود شهرتی کسب کرده است ولی در سدۀ اخیر که اوج پژوهش‌های ادبی به سبک علمی جدید است، پژوهشگران کمتر به جایگاه ادبی هاتفی و نقد و بررسی اشعارش پرداخته‎اند. در این مقاله تلاش شده است تا مشخص شود که پژوهش‎گران معاصر چه جایگاهی برای هاتفی قائل شده و چه تصویری از او در ذهن خوانندگان ترسیم نموده‎اند؟ برای رسیدن به این هدف، مقاله‎هایی که در دورۀ اخیر دربارۀ هاتفی خرجردی نگارش یافته، نقد و بررسی شده و جایگاه ادبی هاتفی بر مبنای مباحث مطرح شدۀ پژوهش‎گران تبیین و توصیف شده است. در پژوهش‎های اخیر توصیف قدرت خیال، بدیهه‎گویی، توفیق هاتفی در حماسه‎سرایی، اشاره به نوآوری‎ها، محاسن شعری و پرداختن به زیبایی‎های ادبی و سبکی او از مهم‎ترین نکات طرح شده دربارۀ آثار هاتفی به شمار می‎رود

نقش اقناعی استعارۀ مفهومی در گفتمان اجتماعی- سیاسی صمد بهرنگی (مطالعه موردی قصۀ "پسرک لبوفروش")

دکتر ابوالفضل غنی زاده

دوره 3، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 4-20

چکیده

استعاره؛ نگاشت قلمروهای متناظر (مبدأ و مقصد) در نظام مفهومی است. استعاره گر با استفاده از اعتبار اولیه، ثانویه و نهایی همچنین قدرت اقناعی، از طریق ارتقای اطمینان دانشی در نظام شناختی استعاره گیر، با استفاده ... بیشتر

«بررسی سبک‌شناختی اشعار مهدی اخوان ثالث»

مهین زنده دل؛ سید محمود رضا غیبی

دوره 3، شماره 4 ، دی 1399، ، صفحه 21-47

چکیده

یکی از راه‌های تشخیص سبک و تمایز آن‌ها، بررسی ویژگی‌های زبانی و معنایی و ادبی و فکری ِ یک اثر است. اخوان ثالث یکی از تابناک‌ترین چهره‌های شعر معاصر، با توشه‌ای پربار از ادبیات کلاسیک به شعر نیمایی ... بیشتر

آیینۀعشق در شاهنامۀ فردوسی و شاهنامۀ کردی

مصطفی رادمرد؛ میر جلال الدّین کزّازی

دوره 3، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 4-21

چکیده

از آنجا که عشق یکی از موضوعات داستانی است، تجلی آن در داستانهای حماسی از دیدگاه انواع ادبی، آمیزهای از نوع حماسی و غنایی است. الماسخان کندولهای در سرایش شاهنامۀ کردی، متاثّر از فرهنگ بومی، پارهای ... بیشتر

بررسی تشبیه تفضیل در غزلیات سعدی

زهرا دهقانی

دوره 3، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 92-105

چکیده

مهمترین و پرکاربردترین مقوله علم بیان، تشبیه است که به انواع مختلفی تقسیم میشود و تشبیه تفضیل از مهترین نوع آن است. این مقاله با نگاهی تازه به پژوهش در باب تشبیه تفضیل در غزلیات سعدی میپردازد و یازده ... بیشتر

نمادگرایی در اشعار فروغ فرخزاد

زینب رحمانیان؛ لیلا عدل پرور

دوره 3، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 95-112

چکیده

بررسی و کارکرد نمادپردازی در شعر فرخزاد و رویکرد او به نماد مسأله پژوهش حاضر است. نماد یکی از روشهای هنجارگریزی و آشنایی زدایی در شعر است. شاعر با این شیوه معنا و مفهومی را که برای خواننده تکراری است ... بیشتر

بررسی مضامین مقاومت و استعمار ستیزی در اشعار فرخی یزدی و پابلونرودا

مریم کیانی فر؛ سعید روزبهانی

دوره 3، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 106-117

چکیده

ادبیات پایداری، معمولا به آثاری اطلاق می شود که تحت تأثیر شرایطی چون اختناق و استبداد داخلی،نبود آزادیهای فردی و اجتماعی،غصب قدرت و سرزمین و سرمایههای ملی،قانونستیزی و قانونگریزی و غیره ... بیشتر

بررسی زبانی مونس‌العشاق سهروردی و عربشاه یزدی از رهگذر بینامتنیت ژنت

خدابخش اسداللهی؛ محمد شهبازی

دوره 3، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 60-80

چکیده

شهابالدین سهروردی (شیخ اشراق) از بزرگترین حکمای فلسفه و عارفان قرن ششم است که رسایل رمزی او تأثیر گستردهای بر نویسندگان و شاعران بعد از خود، گذاشته است بطوری که عمادالدین عربشاه یزدی از شاعران ... بیشتر

چندگانگی‌ سبکی در کهن متن «نامه تنسر»

ژیلا ده بزرگی

دوره 3، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 81-94

چکیده

نثر فارسی، از اندیشه و سبک نویسندگان ایرانی شکل میگیرد. در برخی از نوشتهها، بیش از یک اندیشه و سبک فردی در نگارش آنها دیده میشود.«نامه تنسر»، اثری به زبان پهلوی است که ابن‌مقفع به ... بیشتر نثر فارسی، از اندیشه و سبک نویسندگان ایرانی شکل میگیرد. در برخی از نوشتهها، بیش از یک اندیشه و سبک فردی در نگارش آنها دیده میشود.«نامه تنسر»، اثری به زبان پهلوی است که ابن‌مقفع به عربی و ابناسفندیار آن را به فارسی ترجمه و مطالبی به نامه اضافه کردهاند. این نامه، نمونهای از چندگانگی سبکی را در یک اثر فارسی نشان میدهد. پرسش قابل طرح این است که ساختار این متن با وجود تحریرهای سه نگارنده، چه ویژگیهایی را از نظر سبک فردی پدیدار مینماید؟ نامۀ تنسر، درمحتوا یکدستی خود را در طول نامه حفظ کردهاست و زاییدهی ذهن و اندیشهی نویسندهی نخست است، ولی از نظر ساختار، نثری متفاوت دارد؛ به برخی از تفاوتها، در منابع اشاراتی شدهاست، اما هدف این پژوهش، تبیین چندگانههای سبکی، با استناد به شواهد است. این جستار، به روش اسنادی بررسی میشود. براساس یافتۀ پژوهش، سبک فردی هر سه نویسندهی نامه، در متن قابل ملاحظه است؛ چنانکه، نگارش مقدمه و برخی واژگان و اصطلاحات کهنه در نامه، بیانگر سبک نویسنده نخست؛ متن دیباچه ، لغات و ابیات عربی و دخل و تصرفهایی که برای نزدیک نمودن نامه به متن های دوران اسلامی شده، و آمیختگی نامه با حکایات و تمثیلات از ابتکارات سبکی نویسنده دوم، به روزرسانی زبان نوشته، تفصیل جملهها و استشهاد به امثال و ابیات، از ویژگیهای سبکی نویسندۀ سوم است. وجود هماهنگی در این سهگانهی سبکی، موجب شده تا در درازای تاریخ، محتوای نامه بدون تغییر به دست مخاطب خود برسد.

معرفی و بررسی سبکی و محتوایی نسخه‌ی خطی فتنه سالارالدوله

محمدرضا ضیا؛ سحر زارع؛ مرتضی جعفری

دوره 3، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 114-127

چکیده

در گذر زمان بخشی از میراث مکتوب این مرز و بوم از هجوم حوادث شوم مصون و در امان نمانده یا برآن گردگمنامی نشسته و جامعه‌ی علمی و پژوهشی را محروم کرده است. نسخه ای خطی در مرکز پژوهش‌های آستان حضرت شاه چراغ(ع) ... بیشتر

بررسی رابطه ترامتنی غزل رهی معیری با سعدی

هوشنگ محمدی‌افشار؛ مبین صالحی نیا

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1398، ، صفحه 4-20

چکیده

چکیده سخنوران برجستة ادب فارسی هرکدام در برخی از انواع ادبی دستی توانا داشته‌اند. به گونه‌ای که آن نوع ادبی را به شاخص و معیاری برای آثار ادبی دیگر تبدیل کرده‌اند و آثارشان به عنوان مادر متن مورد توّجه ... بیشتر چکیده سخنوران برجستة ادب فارسی هرکدام در برخی از انواع ادبی دستی توانا داشته‌اند. به گونه‌ای که آن نوع ادبی را به شاخص و معیاری برای آثار ادبی دیگر تبدیل کرده‌اند و آثارشان به عنوان مادر متن مورد توّجه شاعران، نویسندگان و دیگر هنرمندان قرار گرفته است. از جملة این سخنوران بزرگ، از «سعدی شیرازی» – استاد مسلّم غزل فارسی – می‌توان نام برد. بسیاری از غزلسرایان در شیوة شاعری خود متأثر از سبک سخن سعدی هستند. یکی از غزلسرایان معاصر که در شیوة سخن‌پردازی و انتخاب واژگان، ترکیبات، مضمون، محتوا و نوع نگاه بیش‌تر از دیگران از سعدی متأثر است، «محمّدحسن رهی معیّری» (1347 – 1288) است. این مقاله سعی دارد کیفیّت تأثیرپذیری رهی معیّری از سعدی در غزل را بر مبنای نظریة «ترامتنیت ژرار ژنت» بررسی و تحلیل کند. این نظریه کلیة روابط یک متن با متون دیگر را بررسی و بیان می‌کند و کیفیّت تأثیر و تأثر «پیش‌متن» و «بیش‌متن» را مشخص و وجوه آن را متمایز می‌سازد. آنچه از نتایج این گفتار حاصل شده‌، عبارت است از: چگونگی برخورد رهی با غزل سعدی و استفاده از واژه‌ها و ترکیبات به شکل صریح و غیر صریح، پردازش مضمون و موضوع، نوع نگاه و برداشت رهی از شعر سعدی در موضوعات متفاوت و کیفیّت تقلید یا تغییر نگاه به مضامین شعری سعدی که به شیوة تحلیلی - توصیفی بر اساس روش کتابخانه‌ای تنظیم گردیده است.

بررسی فضائل و رذائل اخلاقی در بهمن نامه بر مبنای آیین زرتشتی

پریسا داوری؛ سعید محمدی کیش

دوره 2، شماره 3 ، آبان 1398، ، صفحه 81-106

چکیده

یکی از موضوعات قابل بررسی در شاهنامه و آثار حماسی ملی دیگر اخلاق است. بهمن‌نامة حکیم ایرانشاه ابن ابی الخیر یکی از معروفترین آثار حماسی بعد از شاهنامه، روایت پادشاهی بهمن و کین‌خواهی او از خاندان رستم ... بیشتر

دوره 6 (1402)

دوره 5 (1401)

دوره 4 (1400)

دوره 3 (1399)

دوره 2 (1398)

دوره 1 (1397)

موضوعات = زبان و ادبیات فارسی

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده